Je kunt in je eentje een kunstcollectie opbouwen, maar je kunt ook gezamenlijk verzamelen. In een collectie-collectief. De zeven leden van ART21 inspireren elkaar tot het kopen van kunst, de aangekochte werken rouleren onder de leden. En nu en dan schaffen ze iets aan wat bij niemand in huis past. door Duncan Liefferink

In de hal van het Gouvernement in Maastricht staat een reusachtig, rechthoekig, deels afgebrokkeld blok steen op drie zwevende zuilen. De steen lijkt eeuwen geschiedenis te weerspiegelen. Het is een tafereel dat niet waar kan zijn – totdat je ontdekt dat het blok niet van steen is, maar van piepschuim. De zuilen zijn van gips en kunnen draaien. Het paradoxale geheel heet Disposition en is een sculptuur van David Jablonowski.

Disposition is het gezamenlijk bezit van zeven mensen, verdeeld over vier huishoudens. Onder de naam ART21 kopen ze samen kunst. De aangekochte werken verkassen één keer per jaar van het ene huis naar het andere. Verandering van spijs doet eten – dit geldt ook voor kunstconsumptie. Maar nu komt het rare: Disposition is zo omvangrijk dat het bij geen van de leden van het collectief in huis past. En het gaat om behoorlijk grote huizen, ga daar maar vanuit. Wat brengt een groepje mensen ertoe samen een kunstwerk te kopen dat ze geen van allen kwijt kunnen?

Dispositon, David Jablonowski, 2009.

Dispositon, David Jablonowski, 2009.

Hans en Raquel van Luijk verzamelden oude kunst, ruwweg uit de zeventiende tot de negentiende eeuw. “Ik besteedde niet veel aandacht aan de achtergronden”, vertelt Hans van Luijk. Hij runde een bedrijf in human resources, had het daar druk mee en kocht gewoon wat hij mooi vond. Te oordelen naar de inrichting van zijn historische landhuis, net over de grens bij Maastricht, lukte dat niet onaardig.

In 2000 verkocht hij zijn bedrijf en begon cursussen te volgen bij kunstdocent Ko van Dun. Gaandeweg raakte Van Luijk steeds meer geboeid door de hedendaagse kunst: “Oude kunst is mooi, dat vind ik nog steeds, maar we leven nu. Als je op zoek bent naar kunst die iets te vertellen heeft over je eigen tijd, dan kom je toch bij hedendaagse kunst uit.”

Maar laten we wel wezen: overzichtelijk is de wereld van de hedendaagse kunst niet. Er is heel erg veel, alles kan en alles mag, maar wat is kwaliteit? Carrières worden gemaakt en gebroken in luttele jaren, galeries en beurzen spelen een bepalende en soms bedenkelijke rol, hoe vind je hierin je weg? Samen met mede-cursist Alphons Tonino vatte Van Luijk het plan op een groepje te vormen en samen op te trekken. Docent Ko van Dun: “Ze hadden het hele traject gevolgd, van oude kunst tot hedendaags. En toen kwamen ze bij mij met de vraag of ik als adviseur en begeleider wilde optreden. Voor mij was dit een prachtige bevestiging dat je wel degelijk begrip kunt kweken voor moderne kunst, een bevestiging van mijn rol als kunstdocent.”

Bij Alphons Tonino, orthopedisch chirurg in ruste, en zijn echtgenote Ariane, zelf een niet onverdienstelijk schilder, zit de kunst sinds jaar en dag in de familie. In kasteel Geulle, dat zij sinds de jaren zeventig bewonen, hangen oudere en nieuwe kunst zij aan zij. Gert en Nicole Beijer traden wat later toe tot het collectief. Beijer was tot 2003 topman van retail group Macintosh (met ketens als Kwantum, Dolcis, Belcompany) en bezat een indrukwekkende collectie expressionisten en fauvisten uit het begin van de twintigste eeuw. Marie-Ellen Dingen was nog niet aan een eigen verzameling toegekomen: “Ik ben wat jonger dan de andere leden van het collectief. Ik had het druk met het opbouwen van mijn praktijk als huidarts en met de kinderen. Maar ik kwam wel vaak in het museum.”

Vijf tot tien keer per jaar gaat de groep op stap: naar kunstbeurzen in Bazel, Brussel of Londen, langs galeries of op atelierbezoek. Suggesties voor nieuwe aankopen komen vaak van Ko van Dun, maar ook van de leden van het collectief. “In het begin bestond nog wel eens de neiging werk te kopen dat alleen maar ‘mooi’ was”, vertelt Van Dun glimlachend, “maar dat is steeds meer verschoven naar kunst die echt betrokken is op de wereld van nu.”

Excellences & Perfections (Instagram Update, 19th April 2014), (Nails yay or nay), Amalia Ulmann, 2014.

Excellences & Perfections (Instagram Update, 19th April 2014), (Nails yay or nay), Amalia Ulmann, 2014.

Wat dat precies inhoudt is dan weer niet zo makkelijk te zeggen. Feit is dat de collectie van ART21 op dit moment enkele tientallen werken omvat en dat daar erg weinig schilderkunst bij zit. Veel werk heeft een conceptuele inslag en er zijn relatief veel installaties, fotografie en video. De foto-installatie Green is More Than Just a Color van Anouk Kruithof, bijvoorbeeld, verwijst naar de promotieactiviteiten van Amerikaanse bedrijven. Een drietal sterk vergrote Instagram-foto’s van de 27-jarige Amalia Ulman, de meest recente aankoop van ART21, geeft commentaar op het wegvallen van de scheidslijnen tussen privé en publiek onder invloed van de sociale media.

Besluiten neemt de groep gezamenlijk. Als ze het niet eens zijn, wordt er gestemd. Ko van Dun heeft geen stemrecht, maar er wordt wel heel goed naar hem geluisterd. Zou het kunnen dat ART21 ongemerkt bezig is de gedroomde collectie van Ko van Dun op te bouwen? Van Dun: “Je ziet onmiskenbaar mijn hand in deze collectie.”

Alphons Tonino, Gert Beijer, Marie-Ellen Dingen en Hans van Luijk (vlnr) van ART 21 bij een werk van Jonathan van Doornum. foto Ruben Reehorst

Alphons Tonino, Gert Beijer, Marie-Ellen Dingen en Hans van Luijk (vlnr) van ART 21 bij een werk van Jonathan van Doornum. foto Ruben Reehorst

Het budget van ART21, waaruit de reizen, het honorarium van Van Dun en natuurlijk de aankopen worden betaald, bedraagt een kleine zeventigduizend euro per jaar. Dat is niet niks. Nieuwe leden zijn in principe welkom, maar ze moeten in de groep passen én ze moeten de jaarlijkse bijdrage kunnen opbrengen. Anderzijds is dit een budget waarmee je door galeries tenminste enigszins serieus genomen wordt. Het collectief richt zich vooral op werk van jonge, aankomende kunstenaars en probeert met hen ook een duurzame relatie op te bouwen. Van veel kunstenaars zitten meerdere werken in de collectie. Met sommigen is zelfs een vriendschappelijke band ontstaan. “Anouk Kruithof attendeert ons soms op kunstenaars die ook in de collectie zouden passen”, vertelt Hans van Luijk. “Je komt in aanraking met een heel andere wereld”, zegt Marie-Ellen Dingen. “Mijn werk als arts is wat je noemt evidence based. Kunstenaars gaan op een veel vrijere manier met de werkelijkheid om.”

Telkens andere kunst in huis, kunst van hoge kwaliteit bovendien, nauwe relaties met kunstenaars: het is allemaal prachtig. Maar vraag je de leden van ART21 wat ze nu het allerbelangrijkste vinden, dan is het de discussie binnen de groep. “Door ART21 heb ik beter leren kijken”, zegt Marie-Ellen Dingen. “Je kijkt bewuster als je je erover moet praten”, zegt Gert Beijer.

Je groeit als groep langzaam naar elkaar toe”, zegt Alphons Tonino. Dat proces blijkt heel ver te gaan. Marie-Ellen Dingen: “Zelfs als je hebt tegengestemd, blijkt zo’n werk achteraf toch heel interessant te zijn.” “We hebben een keer lijstjes gemaakt van stukken die eventueel uit de collectie verwijderd zouden kunnen worden”, vertelt Ko van Dun. “We kwamen allemaal tot ongeveer hetzelfde lijstje.”

Een paar jaar geleden deden Gert en Nicole Beijer hun expressionisten en fauvisten van de hand: “Die collectie verder uitbouwen zou ons wel heel erg in de wereld van het grote geld hebben gebracht. Daar hadden we geen zin in.” Ze legden zich toe op hedendaags werk: “Een groot voordeel van eigentijdse kunst is, dat je contact kunt hebben met de kunstenaars zelf. Toen we verhuisden hebben we ze allemaal tegelijk uitgenodigd om hun werk opnieuw op te hangen. We hebben samen gegeten, gedronken, een geweldige dag! Ook voor de kunstenaars zelf trouwens, want die leiden toch vaak een eenzaam bestaan.” De eigen verzameling van de Beijers heeft als thema ‘oude vormen in een nieuwe gedaante’ – een invalshoek die losstaat van ART21, maar toch wel weer past bij David Jablonowski’s blok van piepschuim. Die past prima in de groepscollectie, waarin nog vier andere werken van hem zitten. Disposition is een sleutelwerk in zijn oeuvre; de leden van ART21 moeten naar hun eigen tentoonstelling in het Gouvernement om het te zien.

Articipation. Werken uit de kunstcollectie van het verzamelaarscollectief ART21. Van 16 september t/m 11 november 2016 in het Gouvernement (Provinciehuis) in Maastricht. art21.nl