In een vorig leven werkte ik in bij Philips Design in Eindhoven. Het moederbedrijf was nog een fascinerend conglomeraat, ternauwernood gered van de ondergang. Mijn baas nam me vanaf de eerste dag in bescherming. Hij tekende twee concentrische cirkeltjes. ‘In dit bedrijf,’ zei hij, ‘heb je een kleine kring van verantwoordelijkheid en een grote kring van zorg en betrokkenheid. De kunst is om je geen zorgen te maken over de dingen waarvoor je niet verantwoordelijk bent. Dan raak je gefrustreerd of word je ongelukkig.’
Ik moest daaraan denken toen ik Claudy Jongstra recent hoorde spreken over haar wandkleed Guernica de la Ecologia. Jongstra maakt zich grote zorgen over de toekomst van onze planeet, in het bijzonder over de verfplanten. Vanuit haar boerderij en landerijen in Friesland heeft ze op een bewonderenswaardige manier haar eigen duurzame wereld geschapen. Daar maakt ze haar wol- en viltkunst, veelal monumentale kleden en installaties. Op de beste momenten dringt haar werk je leven binnen, zoals zonlicht door de wolken breekt.
Claudy Jongstra’s werk dringt je leven binnen zoals zonlicht door de wolken breekt
En toch, zoals Jongstra daar stond, leek ze op het beeld van Atlas die de hemelruimte op zijn schouders draagt, als een enorme globe. Als de driedimensionale versie van de grote cirkel van mijn Philips-baas. Dat de kwesties die Jongstra benoemt ernstig en urgent zijn, zal niemand ontkennen. Tegelijkertijd werkt die boodschap in dit geval verlammend. Guernica de la Ecologia weerspiegelt het noodlot, zonder de hoop op bezwering. De energie van haar werk verdwijnt in een somber en boos verhaal.
Misschien zijn geëngageerde kunstenaars, ook de allergrootste, altijd ‘kleinkunstenaars’. Hun zorgen over ideologieën, politieke en economische systemen zetten ze om in een persoonlijk gesprek over verantwoordelijkheid. Dat vraagt ook om een gevoel van relativering. De kunstenaar hoeft niet te kreunen onder de zware last van een hemelglobe. In 1961 gaf Piero Manzoni met zijn Socle du Monde (hommage à Galilée) het goede voorbeeld: een sokkel die de wereld draagt als een gewichtloos kunstwerk.
DINGEMAN KUILMAN
Algemeen directeur Stedelijk Museum Breda
Dit artikel is onderdeel van &PAPER en valt buiten de verantwoordelijkheid van de ZOUT hoofdredactie.
