Toen NPS-programmamaker Saskia Bender gevraagd werd om mee te denken over het thema fake it until you make it ging haar eerste gedachte uit naar de hiphopscène. Meer bepaald naar de met blingbling behangen opscheppers die niet gehinderd door geldgebrek of schulden aan alle kanten uitstralen dat het gewéldig met ze gaat.
Onze wereld is groter dan we denken
Tijdens haar studie kunst- en cultuurwetenschappen raakte Saskia Bender gefascineerd door verre culturen. Min of meer bij toeval kreeg ze een baantje als producer bij de Nederlandse Programma Stichting (NPS) waar aandacht voor kunst en cultuur wettelijk is vastgelegd. Ze groeide door naar de functie van programmamaker met als specialiteit niet-westerse muziek. Als er ergens in de moderne muziek gefaket wordt, is het wel in de wereld van de westerse hiphop waar het eerder regel is dan uitzondering om jezelf groter te maken dan je bent.
Volgens Saskia Bender (Amsterdam, 1966) is er in de huidige Amerikaanse hiphop veel uiterlijk vertoon die in schril contrast staat met hiphop in Afrika en Latijns Amerika. Die tegenstelling wil ze in Maastricht tonen door portretten van Afrikaanse en Latijns Amerikaanse hiphopartiesten te presenteren met hun soundtracks. “Het kopieergedrag is zonder meer groot”, zegt Bender. De hiphophelden in Afrika nemen beslist een voorbeeld aan de grote jongens uit het westen die in hun videoclips vaak druk gesticulerend temidden van schaars geklede vrouwen tegen patserige auto’s staan op te rijden, maar er zijn interessante verschillen op te tekenen. De Afrikaanse hiphoppers lijken dichter bij de zogenoemde Last Poets te zijn gebleven, de revolutionaire rappers van het eerste uur die eind jaren zestig in Amerika hun levensomstandigheden vertaalden in poëzie die ze op muziek zetten.
“Niet-Westerse rappers laten af en toe een lokaal instrumentje toe in hun songs en zingen ze vaker over armoede, corruptie en andere lokale problemen. Het gesproken woord op ritme, rap dus, is van oorsprong zo Afrikaans als wat. Er wordt wel eens gezegd dat hiphop niks nieuws is, dat de zwarte Amerikanen na de slavernij gewoon zijn doorgegaan met wat ze thuis altijd al deden. Alleen zit er in Amerika die vierkwartsmaat onder. In Afrika en Latijns-Amerika zijn ook heel andere ritmes gebruikelijk”, zegt Bender.
Vooral uiterlijk trachten de niet-Westerse hiphoppers hun broeders uit de VS en Europa toch te kopiëren. “Rijk is toch het rijk-zijn in het westen”, denkt Bender. “Op zich is daar niks mis mee natuurlijk. Uiterlijk is heel belangrijk. Dat zie je bij de Congolese zanger Papa Wemba. Die heeft een eigen kledinglijn die zijn volgelingen als een soort sekte gehoorzamen. In Parijs zie je dat illegale jongeren zichzelf diep in de schulden steken om Wemba na te doen. Ze kunnen het niet laten.” Ze faken kortom welvaart die er in werkelijkheid niet is.
Voor haar werk bezoekt Bender heel wat wereldmuziekfestivals waar ze in contact komt met hiphoppers uit de niet-Westerse landen. “Wat mij fascineert is die tegenstelling. Enerzijds proberen ze stoer, kritisch of zelfs agressief over te komen, maar als ik met ze praat, stuit ik op eruditie en een sterk gevoel om op te komen voor de zwakkeren in de samenleving. Dat is ook hét grote verschil met de succesvolle hiphoppers in de Verenigde Staten. Als ze veel geld en status hebben, dragen ze dat breed uit door nog grotere huizen te kopen. En praten ze alleen nog maar over babes en auto’s. Dat zou het Afrikaanse publiek nooit pikken. De Amerikaanse hiphoppers hebben de status en de macht om dingen aan de kaak te stellen, iets op te merken over tienerzwangerschappen bijvoorbeeld, maar dat doen ze dus niet. Ik herinner me hooguit Salt ‘n’ Peppa die opriepen een condoom te gebruiken.”
Saskia Bender hoopt met haar bijdrage aan i-fabriek “een kleine schok van bewustwording’”te bewerkstelligen. Hoofdrolspelers in haar presentatie zullen onder meer de jonge Cubaanse hiphopper Cubanito zijn, Daara J/Positive Black Soul uit Senegal, Masaai hiphop uit Kenia en de Somaliër K’Naan. Door het internet hebben deze artiesten een podium dat groter is dan het continent waar ze doorgaans opereren. Een site als www.africanhiphop.com is wat dat betreft een poort naar de wereld. Bender: “Onze wereld is veel groter dan we denken.”
Foto: De Somalische hiphopper K’Naan is wars van protserige blingbling en opschepperij.
