Hoog in de Zwitserse Alpen liggen sneeuwhoopjes in het gras. Ze zijn gerangschikt in een keurige cirkel. Als je beter kijkt, zie je dat de sneeuw uit een sneeuwplak een eindje verderop is geschept. Het landschap is verder verlaten. Op de achtergrond verrijzen majesteitelijke, ongenaakbare bergtoppen.

De foto is onderdeel van een tentoonstelling met alle prenten van de Britse kunstenaar Richard Long (Bristol, 1945) in Museum Kurhaus Kleve. Richard Long is vooral bekend van zijn tamelijk ondoorgrondelijke verzamelingen stenen op museumvloeren. Door dat gesleep met stenen wordt hij vaak in verband gebracht met de stroming van de Land Art. Dat klopt maar zeer ten dele. Typische Amerikaanse Land Art kunstenaars als Robert Smithson en Michael Heizer verzetten met bulldozers tonnen aarde voor de aanleg van complete ravijnen en schiereilanden. Schrikbarend machogedrag tegen Moeder Aarde. Long gaat veel subtieler te werk. Hij verplaatst tijdens lange wandelingen hoopjes sneeuw of zet een paar stenen rechtop.

Toen ze nog wat kleiner waren, zeulden mijn kinderen tijdens wandelingen ook met zand en stenen. Hoe ziet een iemand kans daar wereldberoemd mee te worden? Het sleutelwoord is, denk ik, de titel van een kleine serie prenten die ook in Kleve hangt: Being in the Moment. Het moment écht beleven en die ervaring ook nog weten over te brengen: laat over dat onderwerp toevallig ook een ander stukje in dit nummer van Zuiderlucht staan. Daarin beweer ik dat schilders als Jacob Maris daar soms in slagen. Richard Long, op een heel andere manier, lukt het ook.

Long laat kleine sporen na in het landschap, maar om die sporen zelf gaat het hem niet: de sneeuw in de cirkel zal spoedig smelten, de stenen legt hij na gebruik zelfs vaak weer terug. Longs kleine ingrepen doen wel iets anders: ze veranderen het mooie plaatje in een fysieke ervaring van het landschap, ze maken het tastbaar, ze geven je althans voor even het gevoel dat je er deel van zou kunnen uitmaken. Neem de foto van een stenig landschap in Ierland, getiteld Roisin Dubh – A Slow Air. Onderaan de prent staat: “A thousand stones moved one step forward along a seventy four mile walk in county Clare”. Je ziet de ingreep niet eens, maar die paar woorden maken dat je heel anders naar dat kale, zwarte landschap kijkt.

Niet alleen maakt Long sporen in het landschap, hij verzamelt ze ook. Dat leidt tot de rijen stenen op museumvloeren, maar ook tot afdrukken of getekende omtrekken van stenen en tot patronen van modder die van papier afdruipt. Je kunt daar heel diepzinnige verhalen over ophangen. Over de samenhang tussen micro- en macrokosmos. Die afdrukken van stenen lijken bijvoorbeeld wel afbeeldingen van de landschappen waar ze vandaan komen. Of over het spel van Richard Long met tijd en ruimte. Op een van zijn eerste prenten, verrassenderwijze getiteld A Sculpture, staat vermeld dat hij een bepaald traject in Dartmoor op maandag in een uur, op dinsdag in vier uur, op woensdag in acht uur, op donderdag in zestien uur en op vrijdag/zaterdag in 32 uur aflegde: “The sculpture becomes slower and slower, from day to day, day to night, day night day, motionless”. De sculptuur is kennelijk niet de prent, maar Longs ervaring van het landschap. Of misschien wel het landschap zelf.

Ik heb niets tegen diepzinnige verhalen, maar waarschijnlijk zijn ze hier helemaal niet nodig. Dit is uiterst zintuiglijk werk. Dit is slow landscape.