Een bezoekje aan het Vlaamse Borgloon zette mij aan het denken over meditatieve kunst.

Aan de rand van de begraafplaats van het Haspengouwse stadje staat een bouwwerk dat nog het meeste lijkt op een grote witte koektrommel zonder deksel. Het is Memento van de Vlaamse kunstenaar Wesley Meuris. Door één van de twee smalle openingen in de trommel betreed je een vloer van hagelwitte steentjes. De ronde binnenwand is bedekt met rijen identieke witte platen. Strak, wit en minimalistisch – een modernistische plek voor bezinning. En dat deed ik dus maar, me bezinnen. Maar hoe langer ik dat deed, hoe meer tot me doordrong dat het zeker niet alleen het minimalistische karakter van het bouwwerk was dat me daartoe aanzette. Minimalisme in de buitenlucht bestaat eigenlijk niet. Je hoort de vogels. De zon speelt over de platen en werpt steeds andere schaduwen. Door de twee openingen zie je een stukje van de groene heuvels. Zet je een stap, dan zie je een ander stukje.

Memento is onderdeel van een project met de korte en krachtige titel Pit. Het bestaat uit acht stuks buitenkunst, in 2011-2012 neergezet in het gebied rond Borgloon door Z33, het huis voor actuele kunst van de Belgische provincie Limburg. Eén ervan, de houten sculptuur Burchtheuvel van Tadashi Kawamata, was na vijf jaar te zeer aangetast door de tand des tijds en is inmiddels afgebroken. De overige zeven, zo maakte Z33 onlangs bekend, blijven minstens nog vijf jaar.

Als je erop gaat letten, hebben alle kunstwerken in Pit een tamelijk meditatief karakter. De Schotse kunstenaar Aeneas Wilder bouwde een soort pergola in cirkelvorm aan de rand van een boomgaard bij de abdij Mariënhof. Je kunt er in rondlopen als in een kruisgang. Steeds zit het lijnenspel van de spijltjes tussen jou en het glooiende landschap, je maakt er deel van uit en toch weer niet. Het bekendste werk van Pit is Reading Between the Lines, een uit horizontale lagen staalplaat opgetrokken kerkje van het architectenduo Gijs Van Vaerenbergh. Tussen de staalplaten zit ruimte, je kijkt dwars door het kerkje heen, het staat als een zinderende fata morgana in het landschap. Het verwijst naar de talrijke dorpskerken in de omgeving die geleidelijk hun religieuze functie aan het verliezen zijn. Maar misschien verwijst het wel vooral naar het landschap zelf, waarin het onweerhoudelijk lijkt op te lossen.

Zelfs het enige werk van Pit dat zich in een binnenruimte bevindt, onderhoudt een subtiele relatie tot de buitenwereld. Het geluidskunstwerk van Paul Devens in het kerkje van Grootloon mengt flarden muziek met omgevingsgeluiden. Het werk reageert op beweging. Wat je precies hoort, hangt af van je plek in de ruimte.

De buitenkunst in Borgloon zet niet aan tot meditatie door eenzame opsluiting. Dit zijn geen Rothko’s in een verder lege museumzaal. Integendeel, het is juist de gerichte – als het niet zo’n lelijk woord was zou ik zeggen: gefocuste – verhouding tot de omgeving die leidt tot vertraging van de pas, tot concentratie en verstilling.

Pit. Kunst in de open ruimte van Borgloon-Heers (B). borgloon.be/fb111vmal1536mscf1xgqc109.aspx