Haar stem was misschien wel te zwart voor de goegemeente, terwijl ze zich qua genre juist niet liet vastpinnen op soul. Bettye LaVette moest decennia wachten op haar doorbraak. De 21e eeuw bracht verlossing. Deze maand is ze leading lady tijdens Jazz Masters Maastricht.
A Change is Gonna Come van Sam Cooke was in de jaren zestig al een van de lijfliederen van de zwarte burgerrechtenbeweging. Een halve eeuw later, tijdens de presidentiële campagne van Barack Obama, sloot het naadloos aan bij de boodschap van de verandering die deze Afro-Amerikaanse kandidaat de kiezers voor wilde houden. Tijdens het concert bij de inauguratie van Obama ontbrak het lied dan ook niet. Voor de vertolking viel de keuze vreemd genoeg op Jon Bon Jovi. Hij mocht in duet met Bettye LaVette, die vanaf de eerste noot raak schoot:
‘It’s been a long, long time coming
But I know a change is gonna come
O yes it will.’
Lavette had de lange mars van dichtbij meegemaakt, van het bestaan als tweederangsburger tot het aantreden van een zwarte president. Tegelijkertijd leek de tekst ook een beetje te gaan over LaVettes eigen lange loopbaan. Het was letterlijk ‘a long, long time coming’. Na jarenlang ploeteren in de marge stond ze nu op het podium met wereldacts als U2, Bruce Springsteen, Stevie Wonder, Beyoncé en Shakira. Vijfenzestig is LaVette inmiddels, maar ze zou wel gek zijn als ze juist nu op haar lauweren zou gaan rusten. Eindelijk is er de erkenning waar ze altijd naar gehunkerd heeft.
De als Betty Haskins geboren LaVette zingt vanaf haar zestiende. Ze groeide op in Detroit, een muziekmetropool bij uitstek. Ze nam muziek op voor Motown, het label van die stad. Maar LaVettes rauwe stem paste eigenlijk niet bij de meer zoetgevooisde, voor de pop-markt gepolijste soul van die maatschappij. Tal van andere labels probeerden het ook met LaVette, al was het vaak maar even. Het vermarkten van het product Bettye viel hen zwaar. Soul, country, blues, gospel, folk, pop, jazz, het was allemaal typisch LaVette, maar geen van de etiketjes wilde echt blijven kleven. Het gerenommeerde Atlantic nam een hele lp op, Child of the Seventies, maar de platenmaatschappij met een geschiedenis op soulgebied besloot om de plaat op de plank te laten liggen.
In Before the Money Came (The Story of Bettye LaVette) op de cd The Scene of the Crime (2007) zingt LaVette over platendeals die steeds weer niets waard bleken, over lege eettafels en noodgedwongen inwonen bij haar moeder. En toch:
‘I’ve got a lot to say
So proud I was built this way.’
De aanhouder won. Een Franse liefhebber wist de Atlantic-opnamen bijna dertig jaar na dato los te krijgen en bracht ze uit onder de naam Souvenirs. Dat album en de bij het Nederlandse Munich-label verschenen live-plaat Let Me Down Easy zorgde vanaf de millenniumwisseling voor een snel stijgende reputatie van LaVette als verborgen soulschat.
De echte zegetocht begon in 2005 met het album I’ve Got my own Hell to Raise. Het label Anti diende als lanceerplatform. Dat had eerder succes gehad met de comeback van Solomon Burke die op Don’t give up on me nummers van grootheden als Bob Dylan, Elvis Costello en Tom Waits vertolkte. LaVette werd zijn vrouwelijke evenknie. Al was het woord doorbraak in haar geval passender dan comeback: Burke was ooit echt een grote geweest, de ster van LaVette had voornamelijk op de waakvlamstand gestraald. Voor haar ook geen op maat geschreven songs: ze maakte haar eigen keuze uit bestaand materiaal van collega’s als Lucinda Williams, Dolly Parton en Sinead O’Connor.
Op de opvolger The Scene of the Crime werkte ze samen met de alternatieve countryrockband Drive-by Truckers. Op het repertoire stond opnieuw werk van anderen zoals John Hiatt, Don Henley en Willie Nelson. Het leverde haar een Grammy-nominatie op. Op het vorig jaar verschenen Interpretations. The British Rock Songbook klinken onder meer Pink Floyds Wish You Were Here, McCartneys Maybe I’mAamazed en Nights in White Satin van the Moody Blues. Elke keer weet ze er een echte LaVette-songs van te maken. Haar grote kracht is wat Engelssprekenden ‘delivery’ noemen. ‘Voordracht’ heet dat in het Nederlands. Maar die term is zoveel beperkter, heeft ook de connotatie van iets gekunstelds. ‘Delivery’ betekent behalve het goed over de bühne brengen van een lied tevens bevalling en bevrijding. Dat zit toevallig ook in het zingen van LaVette. Bij haar komen oerkrachten los. Ze haalt het van heel diep. Ze schreeuwt het uit, al komt dat niet altijd per se tot uiting in enorm volume.
In snelle nummers doet ze denken aan een jonge Tina Turner: ruw en ongepolijst. Maar misschien is Lavette wel het best op dreef in de ballads en midtempo’s. Dan is ze volledig vrij van maniertjes, breekbaar, ontroerend en betalen al die jaren in hotellounges en op louche podia zich uit. LaVette is als een goede wijn gerijpt en op smaak gekomen in de donkerste kelders.
Jazz Masters Maastricht: op 25 en 26/3 in Theater aan het Vrijthof Maastricht. Naast LaVette treden onder anderen Bobby McFerrin, James Hunteren en Wolfgang Muthspie op. www.jazzmasters.com
