De première van King Lear door Het Vervolg op 13 oktober is een van de opening acts van het nieuwe Theater in Heerlen. Voor regisseur Léon van der Sanden en hoofdrolspeler Rik van Uffelen een buitenkans om eindelijk hun versie van het meest nihilistische stuk van Shakespeare op de planken te brengen. “De waarheid zit in de ontluistering.”

Bij King Lear leidt de waanzin tot inzicht

Meer dan een kwart eeuw zit het al in zijn hoofd. Ooit wilde Léon van der Sanden King Lear, het klassieke en veel gespeelde drama van Shakespeare, op de planken brengen. “In 1980 zat ik als regie-assistent bij het RO Theater in Rotterdam, waar Johnny Kraaijkamp de rol van King Lear speelde. Ik heb sindsdien vrijwel alle Lear-opvoeringen gezien. De tekst zit in mijn geheugen gebeiteld. De hartenwens om het stuk zelf ooit te brengen, is nooit weggegaan. Het wachten was op de tijd en de plaats om het te doen.”

Dat moment is aangekomen nu de Maastrichtse theatergroep Het Vervolg de komende maanden met het stuk op tournee gaat, in een door Van der Sanden zelf vertaalde en bewerkte versie.
In acteur Rik van Uffelen, die de hoofdrol speelt, vond hij een partner in crime. We hebben het er al jaren over, hoe fantastisch het zou zijn om een keer samen King Lear te doen.” De twee werkten eerder samen in Het einde van de paring van Franz Xaver Kroetz, in 2004 bij het Nationale Toneel. Volgend jaar is Van der Sanden er opnieuw gastregisseur, bij de toneelversie van Eline Vere van Couperus.
Voor hoofdrolspeler Rik van Uffelen is King Lear evenmin onbekend terrein. In eerdere opvoeringen speelde hij de rollen van Kent en Gloucester. Nu kan hij als hoofdrolspeler zijn interpretatie van het stuk kwijt. Hij blijft er opvallend nuchter onder. “Je kunt op dvd zo twaalf Lear-interpretaties bekijken. Mijn opvatting is om Lear zo helder mogelijk op de planken te brengen. Ik wil die schat aan informatie die het stuk biedt zo concreet mogelijk brengen. Ik ben niet het type acteur dat mistwolken de zaal instuurt.”
Dat is ook de intentie van regisseur Van der Sanden, die in zijn vertaling zo dicht mogelijk bij het origineel is gebleven. Van der Sanden: “Ik heb het zoveel mogelijk in eigentijdse taal geschreven. De vijf uur die het stuk bij Shakespeare duurt, heb ik ingedikt. Tegelijkertijd heb ik geprobeerd diens prachtige poëzie ook in de vertaling zoveel mogelijk vast te houden.”
William Shakespeare (plm 1564-1616) baseerde het stuk op de legende van koning Leir die in de eerste eeuw voor Christus zou hebben geleefd. In de bewerking van Shakespeare wil deze koning Lear aan het einde van zijn leven zijn rijk verdelen onder zijn drie dochters. Daarbij raakt hij in conflict met zijn lievelingsdochter Cordelia en onterft haar, waarna de andere twee dochters hun vader verraden. Het leidt tot een aaneenschakeling van intriges, manipulatie, conflicten, moord en uiteindelijk tot oorlog.
Van der Sanden spitst zijn bewerking toe op de symbiotische relatie tussen vader en dochter, tussen Lear en Cordelia. “Het is een echt familiedrama. Kleine beslissingen leiden tot grote gevolgen. Het eindigt in chaos en dood. De onttakeling van de hoofdpersonen leidt tot een ontbolstering van het wezen van de personages.”
Dat geldt vooral Lear zelf. Op de vlucht geslagen voor zijn dochters krijgt hij, geteisterd door opperste waanzin, zicht op het wezen van zijn bestaan. Pas als hij zijn schijngedaanten heeft afgelegd, herkent hij de ware liefde in zijn leven. Maar voor hem en zijn dochter komt die wijsheid te laat.
Vanaf de eerste opvoering van King Lear in 1606 wist men zich weinig raad met de waanzin en het nihilisme in het stuk. In de 18e en 19e eeuw werd het zelfs voorzien van een happy end.
In de bewerking van Van der Sanden zijn de traditionele bedrijven geschrapt. “Ik wil geen opeenvolging van scènes, maar probeer de tekst tussen de personages te houden. Het stuk ontwikkelt zich vanuit de realiteit naar een hallucinerende droom. In King Lear staat de hele wereld op zijn kop, het publiek moet meegaan in die krankzinnigheid. Het moet voor de mensen herkenbaar zijn. De waarheid zit in de ontluistering. Zonder die ontluistering doe je Shakespeare geen recht.”
Ook hoofdrolspeler Rik van Uffelen wil die kern blootleggen. “We gaan het stuk niet versimpelen. Het moet helder en verrassend zijn. King Lear is een oneindig vaak gespeeld stuk, dus iedereen heeft er een mening over. Ik maak me niet druk om de reacties. We gaan het spelen alsof het pas gisteren is geschreven en nog nooit eerder is opgevoerd.”

* Regisseur Léon van der Sanden: “…het publiek moet meegaan in de krankzinnigheid…
* Rik van Uffelen (King Lear): “…alsof het gisteren is geschreven…” foto’s Zuiderlucht

‘King Lear’ gaat op 13 oktober in première in Theater Heerlen. Vanaf 18 oktober op tournee. Zie agenda en www.hetvervolg.nl