In Thorn ruikt het zelden naar rozen en jasmijn
Hij kan het niet genoeg benadrukken: zijn theaterstuk Bok & Geit gaat níet over Thorn, noch over de twee rivaliserende harmonieën daar. Tegelijkertijd kan Herman van de Wijdeven, schrijver en hoofdrolspeler, niet wachten tot het stuk juist in het Midden-Limburgse dorp wordt opgevoerd.
Het is op zich al spannend genoeg om op te treden in Thorn, waar de inwoners met een blaasinstrument aan de lippen worden geboren. Want behalve op muziek zijn ze er ook dol op conflicten. Sinds jaar en dag gunnen de Koninklijke Harmonie (de ‘Bokken’) en de Kerkelijke Harmonie (de ‘Geiten’) elkaar het licht niet in de ogen. De tot ver buiten het dorp gecultiveerde rivaliteit heeft de muzikale kwaliteit van de twee korpsen tot grote hoogte gebracht.
‘Er was niemand in het dorp oud genoeg om zelfs nog te weten wanneer men opgehouden was zich af te vragen waarom.’
In 2006 ging Bok & Geit in Den Bosch in première, tijdens het Theaterfestival Boulevard. Vorig jaar ging het stuk met veel succes op herhaling tijdens Oerol, het grote theaterfestival op Terschelling. En twee maanden geleden stonden Herman van de Wijdeven en tegenspeelster Juul Vrijdag weer als bok en geit tegenover elkaar in de tent van de Zomerexpeditie van Toneelgroep Oostpool in Arnhem. “Ik denk dat weinig mensen nog weten waar en hoe het conflict ontstaan is”, zegt Van de Wijdeven een half uur voor aanvang van het stuk in Arnhem. Heel bijzonder is het conflict trouwens ook weer niet. “Thorn is niet het enige dorp waar bokken en geiten tegenover elkaar stonden.”
Waarmee hij wil zeggen dat de reikwijdte van zijn stuk niet tot Thorn beperkt blijft, want Bok & Geit gaat over veel meer dan twee ruziënde muziekorkesten. Het stuk raakt aan een universeel thema uit de literatuur: een door de omgeving onmogelijk gemaakte liefde en de desastreuze gevolgen daarvan. Onder de pen van Herman van de Wijdeven gaan de twee geliefden echter niet vroegtijdig dood, zoals Romeo en Julia bij Shakespeare overkwam, maar zien ze elkaar na 34 jaar weer terug. Tijdens een muziekconcours, uiteraard.
‘Het enige waar Bokken en Geiten nog vergiffenis voor vroegen was dat ze elkaar de zegen van Onze-Lieve-Heer probeerden af te vangen.’
Het idee voor het stuk kwam van actrice Juul Vrijdag. Van de Wijdeven: “Juul wilde dolgraag een voorstelling maken over twee oude muzikanten. Dat wordt dan een liefdesverhaal, het kan bijna niet anders.” Tijdens het schrijven zag Van de Wijdeven de film Bokken en geiten van cineast Hans Heijnen uit 1998, over de tegenstellingen tussen de rivaliserende orkesten die Thorn nog steeds in tweeën splijten.
Vrijdag en Van de Wijdeven kennen de wereld van harmonieën en fanfares uit hun jeugd op het Brabantse platteland, ze leerden er respectievelijk saxofoon en tuba spelen. Van de Wijdeven: “Door de titel van het stuk en de film van Heijnen ligt de verwijzing naar Thorn voor de hand. Eigenlijk gaat het stuk veel meer over mijn geboortedorp Nijnsel, over mensen die ik er ken van vroeger.” Hij realiseert zich dat het heel speciaal is om Bok & Geit in Thorn op de planken te brengen. “Het is toch een beetje het idee van thuiskomen. Ik ben benieuwd hoe het uitpakt.”
In zijn stuk geeft Van de Wijdeven de twee ex-geliefden na al die jaren de kans om terug te blikken op hun mislukte liefde en de oorzaken ervan. Hij laat ze onderzoeken waar het misliep; Bok & Geit is een in prachtige teksten samengevatte reconstructie van een gedoemde liefde.
‘Hun liefde maakte teveel lawaai en het zou niet lang duren voor zij het beest weer wakker maakte in de harten van de mensen.’
Kenmerk van langdurige conflicten is dat partijen niet meer zijn geïnteresseerd in oorsprong en oplossing. Ze hebben er geen baat bij dat de ruzie wordt bijgelegd, tegenstrijdige belangen zijn tevens wederzijdse belangen. Bok & Geit verdeelt een dorpsgemeenschap in twee kampen wanneer een meisje van de bokken en een jongen van de geiten verliefd worden op elkaar. Het dorp pikt het niet, de ouders pikken het niet en de kapelaan pikt het niet, zijn pacificerende preken vanaf de kansel ten spijt. Alle partijen hebben baat bij het handhaven van de status quo. Na 34 jaar komen de geliefden er achter hoe pastoor en ouders samenspanden om hun uit elkaar te drijven.
Het stuk is geschreven voor twee acteurs en een harmonieorkest. Oostpool wilde in Thorn een orkest van muzikanten van zowel Bokken als Geiten mee laten doen. Maar de twee harmonieën zagen er niets in. “De officiële reden die ze opvoerden was tijdgebrek”, zegt directeur Jan Klompen van het Limburg Festival, dat Bok & Geit naar Thorn haalde, diplomatiek.
Of de onderlinge rivaliteit daar een rol in heeft gespeeld, laat Klompen in het midden. Ook bij Oostpool is men doordrongen van de controversiële kanten van het stuk, juist in Thorn. Van de Wijdeven: “Ik sta ervan te kijken dat die rivaliteit nog bestaat. Aan de andere kant moeten we dankbaar zijn dat sommige tradities blijven bestaan. Het is een prachtig dorp, zo’n mooi verhaal hoort daarbij.”
‘Heel even rook de tent naar jasmijn en rozen, zoals altijd als er ergens net een wonder is gebeurd.’
Onder dat gesternte arriveert Bok & Geit twee jaar na de première in Thorn, om negen dagen op rij te worden opgevoerd. Met hun weigering om samen op te treden tonen de twee harmonieën onbedoeld de actualiteit van het stuk aan. Bokken en geiten in één orkest, in Thorn gebeuren dat soort wonderen niet. Daar ruikt het zelden naar rozen en jasmijn.
‘Bok & Geit’ door Toneelgroep Oostpool, van 8 t/m 16 augustus in het openluchttheater bij de Stiftskerk in hartje Thorn. De muziek wordt verzorgd door het orkest Gestique uit Ell onder leiding van Jan Koolen. www.limburgfestival.nl
