Er zijn veel redenen om geen coalitie te willen vormen met een partij als de PVV, meent Tom Naegels. Een cordon sanitaire is echter niet verstandig. Omdat de kijk op de islam de laatste twintig jaar is veranderd, en omdat zo’n cordon in Vlaanderen de politiek jarenlang verlamde. “Àls het cordon dus al begint te werken, dan heeft het verdomd lang geduurd, en hebben we er een hoge prijs voor betaald.”

Laat je niks wijsmaken: het cordon sanitaire in Vlaanderen heeft niet gewerkt. En het zou een uitermate slecht idee zijn om het te willen kopiëren.
O, ik weet het: je zult dezer dagen veel Vlamingen vinden die je het tegendeel zullen vertellen. Het cordon heeft juist heel goed gewerkt, zeggen ze. Wie spreekt er vandaag nog van het Vlaams Blok? De partij is al jaren op de dool, komt nauwelijks nog in de media, valt ten prooi aan interne ruzies, werd bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen in haar bolwerk Antwerpen verslagen door de zittende burgemeester, en het heeft er alle schijn van dat ze in de komende federale verkiezingen simpelweg van de kaart zullen worden geveegd. Hun rol is overgenomen door de even radicaal Vlaamsnationale, maar verder door en door democratische Nieuw-Vlaamse Alliantie van supertalent Bart Dewever, een man die twee doelen heeft in zijn politieke leven: het breken van België, en het breken van het Belang.
Dat is waar.
Vraag is of het toe te schrijven is aan het cordon. Ik denk eerder het tegendeel: pas toen de andere partijen op een normale manier met het Belang en haar ideeën begonnen om te gaan, is het gestopt met groeien. Niet toevallig is de N-VA altijd een tegenstander geweest van het cordon. Niet toevallig kapitaliseert ook die partij op Vlaamsnationalisme, en de ‘gezond-rechtse’ wereldvisie van een groot deel van de Vlamingen. We hebben hier dus simpelweg te maken met een normale politieke dynamiek: het VB verliest kiezers omdat andere partijen erin slagen dezelfde thema’s op een betere, geloofwaardige manier te verwoorden. En de nieuwe VB-voorzitter heeft duidelijk minder talent dan zijn voorgangers.
Bovendien. Zolang het VB groeide – en dat heeft de partij twintig jaar lang gedaan – werd er gezegd dat het cordon net haar levensverzekering was. Zo hoefde ze zich nooit te verbranden, kon ze ongestoord voor de harde oppositie gaan, en incasseerde ze telkens weer de underdog-bonus, die in Vlaanderen altijd hoog is. De andere partijen werden ondertussen gedwongen om steeds bredere en onnatuurlijkere coalities te sluiten, om hun meerderheid te behouden. Een gezonde afwisseling tussen rechtse en linkse meerderheden werd verhinderd, omdat een groot deel van de rechtse stemmen verdween achter het cordon. Àls het cordon dus al begint te werken, dan heeft het verdomd lang geduurd, en hebben we er een hoge prijs voor betaald.
Daarbij heeft het ervoor gezorgd dat er in Vlaanderen pas echt met enige urgentie over multiculturele kwesties gepraat kon worden, toen dat in Nederland begon te gebeuren. Het cordon heeft belangrijke thema’s onnatuurlijk lang in het vriesvak gestoken. Ook dat heeft het ons geleerd: als je een partij officieel uitsluit, dan is er geen druk meer om haar thema’s serieus te nemen.
En tot slot had het ook sociaal een kwalijk effect. De kiezers van het VB, in de hoek gezet als ‘verzuurden’, zagen hun proteststem keer op keer verloren gaan, hoe groot hun partij ook werd. Dan zette hen niet meteen aan om constructief deel te nemen aan het maatschappelijke leven. Ze waren al verbitterd, ze werden het nog meer. Het cordon formaliseerde zo de kloof tussen wie meedeed, en wie afhaakte. De frustratie daarover leeft nog steeds verder, en speelt vooral de linkse partijen parten.
Je moet ook voor ogen houden dat het Belgische cordon sanitaire in een heel andere context is gegroeid. In het begin van de jaren negentig was het lang nog niet zo mainstream om tegen immigratie of tegen de islam te zijn. De stijl en de standpunten van het VB weken ontzettend af van wat in die tijd normaal of fatsoenlijk werd geacht. Het was toen, meer dan nu, ook ruim bekend dat het VB ooit opgericht was door oud-collaborateurs en hun sympathisanten. Ze hadden skinheads en Holocaust-ontkenners in hun rangen. Sommige leden waren bevriend met prominente neo-nazi’s. Dat maakte dat de uitsluitingstrategie maatschappelijk breed gedragen werd: bijna niemand, in de politiek of daarbuiten, voelde zich geroepen om het cordon in vraag te stellen.
De geesten zijn ondertussen geëvolueerd. Allerlei incidenten met radicale moslims hebben ervoor gezorgd dat in alle partijen, en in alle geledingen van de maatschappij mensen zijn opgestaan die publiek hun weerstand tegen de islam belijden. Er zijn talloze prominente intellectuelen, ook internationaal, die denken en werken in de geest van Wilders, al houden ze misschien niet van zijn stijl. Het maakt het veel moeilijker om een onderscheid te maken tussen wat provoceert, en wat onaanvaardbaar is. Vandaag zeggen dat de Koran gelijk is aan Mein Kampf, of dat toén zeggen: dat is iets heel anders. Als je Wilders uitsluit, doe je dan hetzelfde met Leon de Winter? En met Bernard Henry-Levi?
Om al die redenen zou het onverstandig zijn om een cordon sanitaire te willen leggen rond de PVV. Al wil dat ook niet zeggen dat Wilders meteen in de regering hoeft te komen. Er zijn veel redenen om geen coalities te vormen met een partij. Simpelweg omdat je geen overeenstemming vindt tussen je programma’s. Of omdat je geen geloof hebt in de kwaliteiten van het politiek personeel. Als een anti-systeempartij als de PVV per se mee wìl regeren, dan moet ze daar ook zelf wat moeite voor doen.
Zo leg je de verantwoordelijkheid voor deelname bij hen. En dat is iets heel anders.

Tom Naegels (Antwerpen, 1975) is schrijver, theatermaker en columnist bij dagblad De Morgen.