Sinds jaar en dag treedt het Heerlense zomerfestival Cultura Nova op als coproducent voor (jonge) theatermakers. Door de bezuinigingen lijkt daar op termijn de klad in te komen. Directeur Rocco Malherbe: “Het gaat jaren duren voordat dit weer goed komt.”
Rocco Malherbe, zakelijk leider van Cultura Nova ziet in de optaters die het culturele veld krijgt vooral een gebrek aan solidariteit in de samenleving. Kennelijk kunnen de instellingen niet duidelijk maken waarom ze belangrijk zijn. De enorme impuls die Maastricht Culturele Hoofdstad had kunnen geven aan de regio bleef uit en nieuwe bezuinigingen kondigen zich aan. Na het Huis van Bourgondië lijkt ook het licht uit te gaan voor klankwerkplaats Intro in Situ, twee instellingen met wie zijn festival nauw samenwerkte. Maar ook de klappen bij de grote gezelschappen zijn voelbaar.
Neem het Scapino-ballet. Zeker vier keer kwam het dansgezelschap in de zomer naar Heerlen met voorstellingen op bijzondere locaties. Daarbij trad festival Cultura Nova steeds op als coproducent. “Nu staat het gezelschap financieel zo onder druk dat het de middelen en de ruimte niet meer heeft voor zulke experimenten. Het is pure verschraling”, monkelt Malherbe (Heerlen, 1970).
Niet dat het tiendaagse festival (theater, circus, muziek, dans en beeldende kunst) zelf in de hoek zit waar de klappen vallen. Met een budget van zo’n acht ton kan hij een aansprekend programma met eigen producties en premières maken. Wederom opent het festival eind augustus met groot spektakel en vooral veel vuur. Hoe spectaculairder de opening, hoe groter de kans op nieuw publiek, weet Rocco Malherbe na 23 edities. “Ons publiek is verwend en de verwachtingen rond de opening zijn altijd hoog gespannen. Er zijn niet zo heel veel gezelschappen die op een avond een hele stad kunnen bespelen, vandaar dat we vaker terugvallen op bekende namen als Groupe F en Compagnie Plasticiens Volants.”
Volgens Malherbe moet het spektakel niet ten koste gaan van de aaibaarheid of van het verhalend karakter van de voorstelling. Dat lukt het ene jaar beter dan het andere. Samen met zijn kompaan Fiedel van der Hijden probeert hij ervoor te waken dat de programmering genoeg verdieping biedt en vooral maatschappelijk relevant is. “Veel festivals denken dat ze relevant zijn omdat ze veel publiek trekken. En helaas denken subsidieverstrekkers in toenemende mate ook zo. Wij trokken vorig jaar veertigduizend bezoekers, maar we programmeren niet om veertigduizend bezoekers te halen. Natuurlijk verkopen we graag veel kaarten, maar we hebben ook gratis voorstellingen en willen het publiek stapjes laten maken. In de wijk Molenberg bereikte theatermaker Lieke Benders met haar voorstelling Gluren een nieuw publiek. Wij vinden het belangrijk om een platform te bieden voor jonge makers en broze producenten.”
Ondanks de malaise bij de productiehuizen, lukt dat nog aardig. Cultura Nova treedt dit jaar als coproducent op bij maar liefst veertien producties en voorstellingen. Desalniettemin moet Malherbe iets van het hart. “Wij hebben veel samengewerkt met het wegbezuinigde Huis van Bourgondië. Het huis had een plek waar jonge theatermakers uitstekend werden gecoacht en begeleid. Die begeleiding kunnen we als festival niet bieden. Dus moeten jonge makers nu elders hulp zoeken. Artistiek makelaar C/O voorziet nu in die behoefte, – zodat bijvoorbeeld de jonge theatermaker Nina Willems op Cultura Nova kan staan, maar ja je had dus ook het Huis met enige regorganisatie kunnen houden.”
Ook werkt Cultura Nova samen met Intro in Situ, de Maastrichtse klankwerkplaats die alle subsidie van de gemeente kwijtraakt. Malherbe: “Ik hoor dat sommige producties te experimenteel zouden zijn. Maar moet ik nog uitleggen dat ze bij Philips ook honderd ontwerpen maken waarvan ze er maar drie in productie nemen? Dat is in de cultuurwereld niet anders en daar is een productiehuis nu juist voor. Ik vind dat we heel veel afbreken voor het geld dat het kostte en ik vrees dat we er pas later achter komen dat de schade onherstelbaar is.”
Volgens Malherbe zullen grote instellingen straks zelf weer talentontwikkeling en experiment naar zich toe moeten trekken. “Dus die moeten straks weer beloond worden voor talentontwikkeling terwijl ze daar eerst het meest inefficiënte systeem daarvoor hadden. Straks zetten ze er drie stagiaires op en dat was het weer. Die productiehuizen zijn er niet voor niets gekomen. Het gaat jaren duren voordat dit weer goed komt.”
De overheid wijst naar de markt of naar crowdfunding om meer middelen te generen. Malherbe: “Daar red je het systeem niet mee. Cultura Nova heeft een platform opgericht om met ondernemers van gedachten te kunnen wisselen. We vragen ze om een kleine bijdrage maar we leggen ze vooral uit wat we doen en waarom dat belangrijk is voor de regio. Je wint de slag niet door het winkelaanbod weer te vergroten. We leggen uit dat kennis, economie en cultuur met elkaar verbonden zijn. Dat is ook een manier om de maatschappelijke relevantie van cultuur te vergroten.”
Malherbe noemt het “schrijnend” dat de politiek maar niet wil inzien hoe zeer economie en cultuur met elkaar verbonden zijn. En dat de kosten voor cultuur niet opwegen tegen wat het kan opleveren. “Wil je regio aantrekkelijk maken voor mensen met brains uit het westen, dan zullen ze af en toe in NRC moeten lezen dat hier ook nog leven is. De hobbel hier in Parkstad is zelfredzaamheid en trots. Landelijke bekendheid kan een serum zijn. Het theater helpt. Cultura Nova helpt. Schunck helpt. Of hielp, moet ik misschien zeggen.”
Naast het openingsspektakel, de vele premières en de coproducties heeft Cultura Nova een naam hoog te houden als het gaat om voorstellingen op bijzondere locaties. Dit jaar zal de gevel van een flat als podium dienen. “Via die locaties creëren we een band met het gebied. We verlagen zo de drempel. In de beginjaren maakte Het Kruis van Bourgondië een voorstelling in de Heerlense raadszaal. Bouwden ze daar een theater, een zwarte doos op. Dat doen we dus niet meer. We hebben prachtige theaterzalen, voorstellingen die vragen om een black box krijgen een black box.
Festival Cultura Nova Heerlen presenteert van vrijdag 29 augustus tot en met zondag 7 september een internationaal programma met theater, circus, muziek, film en beeldende kunst in Heerlen en omgeving. Tien dagen lang bieden 50 makers en gezelschappen ruim 160 voorstellingen, concerten, performances, workshops, lezingen en films, met spektakel en poëzie. Er vinden 15 premières plaats – waarvan acht internationaal.
