Als trombonist Ruud Merx met het Strauss Orkest van André Rieu over de wereld trekt, ziet hij wat muziek met mensen kan doen. Ze zingen, ze walsen, van Canada tot Australië. Terug thuis in Zuid-Limburg probeert hij op kleinere schaal kinderen aan muziek te helpen. “Het heeft geen zin om ze honderd keer hetzelfde te laten spelen, je moet ze zelf laten ontdekken.”
Ruud Merx heeft een fiemel. Hij moet altijd het naadje van de kous weten. Op de lagere school al was hij de jongen met de vinger omhoog. Toen hij afzwaaide van de middelbare school met lof voor alle bètavakken, schrokken ze dat hij voor het Conservatorium koos. Deze ochtend heeft Merx op de keukentafel in Eys enkele boeken uitgestald. Soms slaat hij er een open om iets op te zoeken of om een bewering kracht bij te zetten. Wat de componist, arrangeur en musicus vooral wil zeggen is dit: muziek kan ons zo veel verder helpen als we de wereld maar zo inrichten dat die een wat prominentere rol krijgt.
En kom daar eens om in tijden dat muziek tot stiefkindje is verworden in het basisonderwijs. In Duitsland is dat niet anders. Maar daar wordt, zeer naar de zin van Merx, tenminste grondig onderzocht wát muziekonderwijs precies kan opleveren. Gedurende zes jaar, van 1992 tot 1998 volgden onderzoekers onder leiding van Hans Günther Bastian zeven klassen van zeven Berlijnse basisscholen. Vijf klassen als modelgroep die intensief muziekles kregen, twee klassen niet.” Conclusie: muzikale vorming draagt bij aan de oplossing van maatschappelijke en sociale problemen en bevordert het IQ. Wat sport voor het lichaam is, is muziek voor de geest.
In Alkmaar vernam Mark Jelle Kruyver van de resultaten en startte onder de titel Muziek maakt slim! een beweging die muziek weer terug bij de jeugd moest brengen. Liefst elk kind een instrument. Hij zocht aanjagers in het hele land om de boel op te schudden. Hij liet zich vinden door Ruud Merx wiens handen jeukten om iets te doen met de Duitse onderzoeksresultaten. “Overal waar ik kom, probeer ik Muziek maakt slim! te promoten. Het is niet zo dat ik op campagne ben, maar ik heb wel een missie: zaaien. Muziek is niet alleen maar leuk. Dit onderzoek toont aan dat muziek positief werkt op de cognitieve hersenfuncties zijn er tal van maatschappelijke en sociale voordelen uit muziek te halen. We kunnen een kentering teweegbrengen door er op plekken die er toe doen over te vertellen.” En dat kan dus overal zijn.
Merx neemt weer een boek ter hand: This is you’re brain on music. Het verhaal van een musicus die neuropsycholoog is geworden. De trombonist vindt het machtig mooi om te lezen hoe het kan dat een pianist die doet alsof hij speelt, dus zonder piano, daardoor in de praktijk beter zal spelen. Nog een boek: Musicofilia van Oliver Sacks die bijvoorbeeld onderzocht hoe het precies werkt dat patiënten met een kampsyndroom op late leeftijd opeens SA-liederen horen in hun hoofd? “Als een pip in de oren, maar dan in liedvorm en ze werden er stapelgek van.” Kortom, de psyche achter de muziek fascineert Merx enorm.
Maar wat kun je met al die ontdekkingen, wat moet je ermee? Merx lacht. Vaak toetst hij zijn ontdekkingen bij zijn collega’s in het orkest. “We spelen al twee jaar een verkorte versie van de Ravel’s Bolero. Daarin zitten drie stemmen voor trombone. Het is heel lastig om vanuit het niets de hoge bes te halen. Met die kennis van dat droog spelen ben ik thuis gaan oefenen. Ik concentreer me en doe net of ik op de bühne ben, ik breng het studeren als het ware naar het podium. Het is een soort positieve mindfullness. Je denkt er niet meer aan dat het mis kan gaan en door de concentratie hóór ik die noot al in mijn kop voordat ik hem moet spelen. Dat helpt.”
Het ontdekken van muziek, van wat muziek doet met je brein, vormt ook de basis van hoe Merx met zijn leerlingen omgaat. “Het heeft geen zin om ze honderd keer hetzelfde te laten spelen, je moet ze zelf laten ontdekken.” Hij brengt dat bijvoorbeeld samen met zijn echtgenote Alina-Lin Jong, violiste bij het Straussorkest, in de praktijk in het pleeggezin van Veronika Jong te Hunsel. Ze componeerden een mini-musical voor kinderen en paarden dat op 31 augustus uitgevoerd worden door de kinderen in Ell. “Bij Veronika zie je dat omgang met dieren en muziek fantastisch werkt. We leren ze speels de muziek te ontdekken. Ze leren er meer mens van te worden. Daar zie je in het klein wat er in het groot zou moeten gebeuren.”
