De drukte in je hoofd

Hoe lang blijven de vragen die een theatervoorstelling oproepen in je hoofd aanwezig. Tijdens de Sneak Peeks van VIA ZUID maak je kennis met jonge podiumkunstenaars én ga je met hen in gesprek over de voorstellingen in wording. Een vruchtbare formule voor publiek en makers, zo bleek tijdens de Sneak Peek in Geleen.

‘Welkom in ons laboratorium.’ Met die woorden opent Joost Segers (Tilburg, 1988), talentontwikkelaar bij VIA ZUID, de Sneak Peek in Theater De Karroessel in Geleen. Even later steekt een jongen zijn witte ‘hoofd’ van papier-maché door het gordijn. 

Hij aarzelt en doet het gordijn weer dicht. Dan komt hij terug, stapje voor stapje. Hij haalt een bril uit zijn broekzak en ‘leest’ een folder. Dan gaat hij zitten en drinkt koffie, maar er is geen mond. Alles druipt erlangs. Het schouwspel wordt steeds absurder. Hij krabt zijn hoofd open, stukjes purschuim en papier dwarrelen eruit. Net zo snel stopt hij ze weer terug, het lichaam ondertussen in wankel evenwicht. 

Noah Janssen en Emma van den Elshout: ‘Eigenlijk hebben we heel weinig nodig, maar dat heel weinig is
heel moeilijk te krijgen.’ foto Philip Driessen

De beeldende voorstelling, die nog in ontwikkeling is, heet Mijn 8.26% staat op ontploffen. Regisseurs Emma van den Elshout (Den Bosch, 1998) en Noah Janssen (Sittard, 1995), beiden net afgestudeerd aan de Toneelacademie in Maastricht, vragen hiermee aandacht voor de te grote rol die we aan ons hoofd toekennen. 

Janssen: ‘De inspiratie hiervoor kwam van mijn zesjarige neefje. Hij vertelde over een vriendje in zijn klas die het heel druk had in zijn hoofd, en vroeg zich af wat dat vriendje daaraan kon doen. Uiteindelijk bleek het niet om een vriendje te gaan, maar om hemzelf. Ik vond het intrigerend dat zo’n jong kind al zo’n constructie kan verzinnen, omdat hij zich schaamt voor de drukte in zijn hoofd. Toen Emma en ik een oproep van festival Winterkaravaan voorbij zagen komen over het thema ‘groeiende contrasten’, zagen we onze kans. Mijn 8.26% staat op ontploffen gaat over het feit dat we de wereld steeds meer vanuit ons hoofd benaderen, en steeds minder vanuit ons gevoel en de rest van ons lichaam. Dat merk ik zelf ook. Daarom zwem ik veel. Het is heerlijk om een uur lang door het water te glijden zonder ergens aan te denken.’

Joost Segers (l) in gesprek met Sander van Egmond. foto Philip Driessen

Het tweetal werkte drie weken aan de voorstelling die de vorm kreeg van een ballet met twee performers. ‘De voorstelling was toen in principe af, maar Winterkaravaan ging in zo’n snelkookpan dat het daarna knaagde om een nieuwe poging te doen met het vormgeven van het oorspronkelijke idee van het volle hoofd’, aldus Janssen. Daarmee gingen ze voor de Sneak Peek aan de slag, met Janssen als enige performer. Uiteindelijk hopen ze tot een nieuwe voorstelling te komen. Aan bezoekers van de Sneak Peek wordt na afloop gevraagd om in één woord of zin samen te vatten wat de jongen met het grote hoofd bij hen opriep. Het loopt uiteen van dingen als ‘bevrijding’, ‘te vol hoofd’ tot ‘het einde van de wereld’. Ook komt het publiek met tips en suggesties. Janssen en Van den Elshout stellen zich open op, wat de dialoog extra waardevol maakt. 

‘De neiging om het publiek te willen pleasen is schadelijk voor de podiumkunsten’

Janssen: ‘Het is heel spannend om zo’n ‘onaf’ werk te tonen in een Sneak Peek, maar bovenal is het heel fijn om dingen uit te proberen. Als je nog op de toneelacademie zit, zien vooral je docenten wat je maakt. Die kijken veel technischer dan een gewoon theaterpubliek, dat veel meer uitgaat van wat zij zelf hebben beleefd en gevoeld.’  

Dat beaamt ook Joost Segers van VIA ZUID: ‘Een Sneak Peek is een toonmoment van iets dat nog niet af is. Dat maakt het extra spannend voor jonge makers, maar het toetsen aan een publiek van buiten je eigen kring helpt je verder in het maakproces. Voor het publiek is het ook heel tof om een maker te leren kennen en meegenomen te worden in wat het betekent om theater te maken. Zo krijg je op een andere manier een relatie met een theatermaker of podiumkunstenaar. Door de interactie ontstaat er altijd iets bijzonders in het moment. De makers komen ook iedere Sneak Peek met totaal iets anders en in verschillende stadia van hun maakproces.’

Van den Elshout en Janssen vertellen in het nagesprek van de Sneak Peek ook over de uitdagingen die ze als pas afgestudeerde regisseurs tegenkomen. Janssen: ‘Je moet heel veel koppen koffie drinken en dan maar afwachten of het iets oplevert.’ Van den Elshout: ‘Op de toneelacademie is er alle tijd en ruimte om te onderzoeken en uit te proberen, na je afstuderen is dat veel minder. Eigenlijk hebben we heel weinig nodig, maar dat heel weinig is heel moeilijk te krijgen.’ Toch zijn beiden niet in een zwart gat gevallen na hun afstuderen. Janssen: ‘Ik was op een gegeven moment zelfs zo bezig met het opvullen van dat mogelijke zwarte gat dat ik het eigenlijk té druk had.’

Noah Janssen wordt sinds dit jaar ondersteund door VIA ZUID. ‘Het is fijn om een organisatie met zo’n groot netwerk achter je te hebben. Ze hebben al diverse contacten voor me gelegd. Doordat VIA ZUID achter me staat, voelt het denk ik minder risicovol om met mij als jonge maker in zee te gaan. Ook is het fijn dat ik er met mijn zakelijke vragen terechtkan.’ Hij gaat onder andere een locatievoorstelling maken over de teloorgang van de steenkapperij van zijn vader in het Belgische Opitter: ‘Het moet een soort begrafenisritueel worden voor de steenkapperij, maar ook voor dat oude zware ambacht dat verdwijnt omdat steeds meer geautomatiseerd wordt.’ 

Noah Janssen toont tijdens de Sneak Peek een fragment uit Mijn 8.26% staat op ontploffen. foto Philip Driessen

Voor VIA ZUID is het essentieel dat jonge makers de ruimte krijgen om dingen uit te proberen. Segers: ‘De angst van alle jonge makers is dat ze niet kunnen doen wat ze het liefste doen. VIA ZUID creëert een veilige ruimte waarin ze zichzelf kunnen ontwikkelen en allerlei afslagen kunnen nemen. We helpen een maker vooral om ingebed te raken in het podiumkunstenlandschap: waar kun je landen en een plek vinden om je werk te maken en te tonen, wat past bij je? Ook stimuleren we het publieksbewustzijn: hoe spreek je je publiek aan en hoe krijg je de mensen in de zaal? Sneak Peeks helpen om aan dat publiek te bouwen.’

Volgens Segers zijn we in onzekere tijden sneller geneigd terug te grijpen op dingen die vertrouwd voelen. ‘Dat zie je ook terug in het podiumkunstenaanbod. Door corona zitten theaters nog steeds niet op hun oude publieksniveau, ze hebben dan de neiging om het publiek te gaan pleasen. Dat kan echter heel schadelijk zijn voor de podiumkunst; er kan een monocultuur ontstaan waar weinig ruimte is voor nieuwe stemmen, vormen en ideeën. Hoe vaker je in contact komt met ‘het onbekende’, hoe opener je jezelf kunt opstellen. Dat proberen we met de Sneak Peeks te stimuleren. Doordat we altijd in gesprek gaan met de makers verplaatst het publiek zich in de denkprocessen achter de voorstellingen en projecten waar zij mee bezig zijn. Dat vindt bijna iedereen hartstikke leuk.’ 

De Sneak Peeks van VIA ZUID vinden plaats in samenwerking met theaters in Heerlen, Maastricht, Roermond, Sittard-Geleen en Weert. Kijk op viazuid.com voor de aankomende data.

Nieuw theater- en kunstfestival

Tijdens de Sneak Peek in Geleen was ook regisseur Sander van Egmond te gast. Hij vertelde onder andere over het nieuwe theater- en kunstfestival dat hij van 16 t/m 18 juni 2023 organiseert in Geleen: Festival Spectaculo. Ook diverse VIA ZUID-makers presenteren hier hun werk.