Met een tik van de hamer gaf de Maastrichtse gemeenteraad op 18 september in één keer twintig miljoen euro uit. Mits Maastricht wordt gekozen tot Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Het totale budget bij het binnenhalen van de titel is tachtig miljoen. Volgens bestuursvoorzitter Huub Smeets van VIA2018 komt elke geïnvesteerde euro in zesvoud terug. Daar mag best een burgemeesterssalaris tegenover staan.

Alleen wat klein grut in de raad pruttelde afgelopen maand tegen uit protest tegen de twintig miljoen euro die Maastricht heeft gereserveerd voor de culturele-hoofdstadambities. Veel te veel, monkelde de SP die als de dood is geassocieerd te worden met de elite.

Wat dat betreft ging het er in Brabant afgelopen zomer heel wat rumoeriger aan toe toen de PVV na had achterhaald dat beoogd artistiek directeur Martijn Sanders, oud- Concertgebouwdirecteur, zich twee dagen per week inspant tegen een dagtarief van 1500 euro. Toen Sanders officieel artistiek directeur zou worden, werd de discussie grimmiger. Met commissaris van de koningin Wim van de Donk voorop probeerde men de Brabantse gemoederen te sussen door erop te wijzen dat de Balkenende-norm (187.000 euro per jaar) als plafond zou gelden voor Sanders. Ook dat bedrag bleek voor veel fracties te gortig. Het salaris van Sanders mocht uiteindelijk niet hoger uitvallen dan maximaal dat van de burgemeester van een grote Brabantse stad, rond de 117.000 euro ongeveer. Sanders maakte half september bekend dat hij na 2013 de culturele pijp aan Maarten geeft, naar eigen zeggen omwille van zijn leeftijd (68).

In de Maastrichtse gemeenteraad is er over de bezoldiging nauwelijks gesproken. De bruto loonsom van artistiek directeur Guido Wevers (fulltime) bedraagt 112.943 euro, die van bestuursvoorzitter Huub Smeets (0,8 fte) 90.116 euro. Doorgerekend worden de heren op gelijk niveau betaald. Volgens salarismodellen van Binnenlands Bestuur zijn die bedragen vergelijkbaar met de bruto loonsom van een burgemeester van een middelgrote stad. In vergelijking met de rel rond Martijn Sanders en de Balkenende-norm in Brabant: zou je beide inkomens bij elkaar mogen optellen dan komen Smeets en Wevers met ruim twee ton ver boven die norm.

Hoe dan ook, als ze de hoofdprijs voor de regio binnen halen zullen ze op het schild over het Vrijthof worden gedragen. Bestuursvoorzitter Huub Smeets, die de cijfers van Via2018 niet wilde toelichten als niet ook het definitieve bidbook werd meegenomen, is er van overtuigd dat elke geïnvesteerde euro straks tenminste zes euro aan inkomsten oplevert. Volgens dit sommetje gaat de titel Maastricht en ommelanden in 2018 en de jaren erna 480 miljoen euro opleveren. Bron van deze wonderbaarlijke multiplicatie: de ervaring van succesvolle en qua omvang en aanpak vergelijkbare Europese hoofdsteden als Lille, Essen en Liverpool in het verleden. VIA2018 zet in op de komst van minimaal acht miljoen extra bezoekers tot en met 2019 (bovenop de achttien miljoen bezoekers die een stad als Maastricht in haar eentje jaarlijks trekt), van wie tenminste twintig procent meerdere dagen in de Euregio zal verblijven. Daarenboven: de bezettingsgraad van de hotels zou vanaf 2019 tenminste met tien procent moeten stijgen. Ter vergelijking: de spin-off van het recent gehouden WK Wielrennen in Maastricht werd geschat op ruim veertig miljoen euro.

Misschien gingen de dertien andere VIA2018-partners graag akkoord gingen met de toch forse investeringen. En net als in de Maastrichtse raad klonken er in de Provinciale Staten geen verontrustende geluiden, het rochelde wat uit de bekende hoek maar ook hier zag men de uitgave van twintig miljoen euro uit de provinciekas als een verstandige financiële injectie. Ook de uitgaven voor de voorbereidingen aanloop werden niet betwist. Waar in Brabant niet de beloofde vijf miljoen, maar tien miljoen euro werd geïnvesteerd in het bidbook, blijf Maastricht in de begroting tot 2014 met 6.943.000 euro binnen de beoogde zeven miljoen.

In 2018 mogen Nederland en Malta ieder een Culturele Hoofdstad leveren. En dus repte de afgelopen tijd elke Nederlandse kandidaat (naast Maastricht Eindhoven, Leeuwarden, Utrecht en Den Haag) met een eigen delegatie naar Malta om alvast afspraken te maken. Ze zullen er op het eiland veel plezier om hebben gehad.

Als het alleen om geld zou gaan dan wordt Eindhoven in 2018 Culturele Hoofdstad. De begroting is met 140 miljoen euro de meest gespierde van de Nederlandse mededingers. Maastricht komt uit op tachtig miljoen euro. De gemeente betaalt twintig miljoen, de provincie Limburg eveneens, de partners in de Euregio dragen samen nog eens twintig miljoen bij, de laatste twintig miljoen komt van de Nederlandse overheid uit Europese middelen en sponsoren. Het geld komt ter beschikking vanaf 2014 als Maastricht in september 2013 de nominatie in de wacht sleept. Van de tachtig miljoen gaat 52 miljoen direct naar de programmering (67 procent).

Wie controleert eigenlijk de geldstromen? De controle zal in de toekomst niet anders verlopen dan tot de presentatie van het bidbook: bestuur en directie, Huub Smeets respectievelijk Guido Wevers, dienen zich te verantwoorden bij de raad van toezicht die geleed wordt door Jürgen Linden, oud-burgemeester van Aken. In deze raad zitten vooral de wethouders cultuur van de partnersteden. Genoemde raad vergaderde drie keer in 2011 en vier keer in 2012. Het presidium van de raad (voorzitter Linden, de Maastrichtse wethouder Costongs en cultuurgedeputeerde Noël Lebens) vergaderen zes keer per jaar met Smeets en Wevers. De jaarrekening wordt beproefd door accountantsbureau Ernst & Young. De eerste jaarrekening (over 2011) werd in januari goedgekeurd.

De totale voorbereidingskosten van bijna zeven miljoen euro gaan grotendeels naar een keur aan culturele projecten en manifestaties waarmee Maastricht Culturele Hoofdstad draagvlak wil creëren in de Euregio. Van het scholenproject Maastricht Bells op het Vrijthof, met 1700 schoolkinderen, tot en met een bijdrage aan de (culturele) opening van het WK Wielrennen. De bedragen die werden uitgeven, variëren sterk per project. Naar een scholenproject onder leiding van de Oostenrijker Airan Berg ging vier ton en de Vlaamse televisiemaker en rockster Stijn Meuris declareerde ruim twee ton voor vijf korte films waarin hij de Euregio zichtbaar probeerde te maken.

Maastricht hoopt de nominatie binnen te halen door zich te presenteren als grensgebied, Europa in het klein zo je wil. Al lijkt het nu al meer stabiliteit te hebben dan het grote Europa. Wat niet wegneemt dat de bestaande infrastructurele verbindingen flink verbeterd moeten worden (een voor allen, allen voor een) en de communicatie dient uiteraard steeds viertalig (Nederlands, Duits, Frans, Engels) te zijn. Zo kostten de vertalingen en de communicatie rond de uitgave van het bidbook zo’n 53.000 euro.

Communicatie is toch al een aanzienlijke kostenpost op de jaarrekening: 472.200 euro. Op alle mogelijk fronten heeft VIA2018 getracht om de kandidatuur tot bij brede lagen in de bevolking te communiceren. Of het nu om reclame op stadsbussen ging of het Frühshoppen met Guido Wevers, dat voor 25 mille in de boeken staat. Alles moet leiden tot de grote sprong voorwaarts voor de Euregio. De enorme investering moet zichzelf tot ver na 2018 terugverdienen. Zoals culturele hoofdstad Lille na 2004 uitpakte met Lille 3000, culturele hoofdstad Antwerpen na 1993 met Antwerpen Open en culturele hoofdstad Brugge na 2002 Brugge Plus werd. Van heel veel andere hoofdsteden hebben we na de culturele opleving als cultuurhoofdstad weinig meer vernomen, we koesteren het handje vol succesnummers.