De vierde editie van het Arab Cartoon Festival is groter en breder dan ooit. Het gaat niet meer over cartoons alleen. Maar een vrijhaven voor kritische geluiden bleef het. Geen afbeelding van Mohammed. “Ik wil ook nog even blijven leven.”
Door Dieter van den Bergh

Dat België hét stripland van de wereld is, nee, dat wist Syriër Ali Nazir Ali (35) niet voor hij in 2015 hier aankwam. ,,In de etalages zag ik overal boeken van de Smurfen en Kuifje staan. Allemaal boeken die mijn vader in zijn stripcollectie had, bleken gewoon hier gemaakt.”
In 2016 organiseerde hij in samenwerking met cultuurhuis de Warande in Turnhout het eerste Arab Cartoon Festival. Doel: de stem van mensen laten horen die – vooral door een gebrek aan vrijheid van meningsuiting – niet gehoord worden.

Er kwamen exposities met spotprenten uit de Arabische wereld. “Natuurlijk”, zegt Ali hanteerde hij bij de selectie een filter. Geen propaganda, geen geweld, geen afbeeldingen van Mohammed. “Ik wil zelf ook nog even blijven leven.” Wel was er ander kritisch werk, over politiek en religie. Bijvoorbeeld cartoons die de spot dreven met de hijab. Werk waar hij vaak achterstond. “Ik ben tegen het dragen van een hijab als een sociaal en politiek statement.”
Er kwam ook tegenwind. Bijvoorbeeld uit conservatieve Vlaamse moslimhoek. Precies waar het pijnpunt zit, zegt Ali. “In de westerse wereld moet je alles en iedereen kunnen bekritiseren. Dat is vrijheid van meningsuiting. Het is een probleem van de islam dat dat bij hen soms niet kan. Dat zou moeten veranderen.”

Lost in Translation is het thema van de vierde editie. “Veel nieuwkomers, zoals ik, zijn ondertussen ook burgers geworden die deelnemen aan het sociale leven. Maar er zijn wel dingen waar je tegenaan loopt: een gelaagde identiteit, of een gebrek aan identiteit, een taalbarrière, een staat van onbestendigheid soms. Hoe is het om verplaatst te worden uit je natuurlijke habitat naar een compleet nieuwe omgeving? Maar ook: hoe kun je profiteren van nieuwe culturen? Je bent zoveel meer dan je afkomst.”

Nieuwe opzet
Het drietalige festival (Nederlands, Engels, Arabisch) duurde eerst drie weken, maar wordt vanaf 5 november nu doorheen het hele jaar georganiseerd. Met naast activiteiten in de Warande en Arenberg in Antwerpen, ook in Bozar in Brussel. Ali: “De focus ligt nog steeds op cartoonisten, met masterclasses en lezingen, maar we willen een betere mix maken van Arabische en westerse makers. Ook is er nog meer aandacht voor muziek, dans, theater en beeldende kunst. We gaan ook voor het eerst awards uitreiken, prijzen in verschillende categorieën, denk bijvoorbeeld aan jong talent, vrouwenrechten en milieubewustzijn.”

Er komt dit keer geen grote expo met cartoons, maar wel met hedendaagse kunst. ,,Een grote expositie in onze Expozaal wordt het belangrijkste onderdeel van het festival”, zegt Glenn Geerinck van de Warande, samen met collega Annelies Nagels en Nazir Ali curator van het Arab Cartoon Festival. Daar zal onder meer werk te zien zijn van de Duitse Syriër Manaf Halbouni. “Hij viel op met zijn controversiële barricades van bussen in Dresden, die hij maakte als eerbetoon aan Aleppo, waar mensen beschutting zochten achter gekantelde stadsbussen. Hij komt hier met zijn WhiteFlag-statement. Onder welke vlag gaat hij zich identificeren? Duitser, Syriër, atheïst, gelovige, of toch kunstenaar?”
De Duitser Nasan Tur maakt werken over de verschillende perceptie van luchten hier en in het Midden-Oosten. “Wat op het eerste zicht idyllische luchten lijken, zijn eigenlijk uitvergrote krantenknipsels van bombardementen en protesten.”
De Frans-Algerijnse Kader Attia presenteert onder meer een betonmolen met daarin kruidnagel. Geerinck: “Het gaat over hoe bepaalde geuren met een bepaalde plaats en achtergrond verbonden zijn.” Ook zijn er video’s te zien van de Brit William Cobbing en van de Pool Artur Żmijewski die in de video Them een sociaal experiment opzet met verschillende groeperingen zoals een katholieke vrouwenbeweging, een joodse jongerengroep, linkse andersglobalisten en Pools nationalistische jongeren.

Het is een droom van Ali Nazir Ali, die Syrië moest ontvluchten vanwege een te kritische mening, om ooit een dergelijk festival in eigen land te organiseren. ‘Evil’ werd zijn festival door de overheid daar genoemd. “Van onze dictator mag je drinken, en grapjes maken over God, over buurlanden, zolang je hem maar op de troon laat zitten en niet bespot of bekritiseert. Buiten Syrië tekent iedereen Assad met een ‘silly face’. Als je dat in Syrië doet, word je opgepakt. Zolang dat soort dingen aan de hand zijn, blijft het Arab Cartoon Festival hard nodig.”

Arab Cartoon Festival, vanaf 5 november. Een greep uit het programma in de Warande: 5/11, ‘8.2’ van fABULEUS, hetpaleis & Moussem Nomadisch Kunstencentrum/ Radouan Mrizig, 13/12 t/m 16/2 expo Lost in Translation in de Warande in Turnhout, met op de openingsavond muziek van Al Manara (B/Palestina), 7/3 ‘Move (on)’ van tg Stan en Kloppend Hert, 25/3 ‘Nu ben ik Medea’ van Khadija El Kharraz Alami & Theater Rotterdam, 21/4 ‘Studio Shehrazade’ van Kloppend Hert & Arsenaal/Lazarus. arabcartoonfestival.eu, warande.be