Bert Teunissen fotografeert wereldwijd plattelanders die nog geen weet hebben van geoormerkte koeien en een geliberaliseerde energiemarkt. De Europese selectie die Haus Esters in Krefeld daaruit maakte, laat foto’s zien van waardige en gelukkige mensen. Heel anders dan de uit dezelfde bronnen puttende boeken Donau van Claudio Magris en In Europa van Geert Mak, die vooral angst voor verandering ademen.
De geur van luchtgedroogde salami’s en groene zeep
Een van de direct merkbare gevolgen van de globalisering is dat we alles kunnen weten over spanningen in Parijse voorsteden, de gave van de Venezolaanse president Chavez om de Westerse wereld in het harnas te jagen, de gevechtshandelingen in Irak en Afghanistan. Maar hoe de keuken van onze buurman er uit ziet, of moeke van drie straten verder haar wortelenstamp maakt, staat ons steeds minder helder voor ogen.
Dat is de huidige tijdgeest waarin, ondanks de Grote Vooruitgang, als tegengewicht dan maar bordkartonnen fantasieën over een Swiebertjeswereld worden gepropageerd. Toch is de wereld echt en zal onherroepelijk blijven veranderen. Permanent. De vrees voor die verandering blijft bij de mensen echter altijd hetzelfde.
Dat laatste is op zich een geruststellende gedachte; daardoor blijft de mens die ene stabiele factor in de wereld die hij zelf creëert. Maar wat als we die angst voor verandering nu eens konden uitschakelen? De mens blijft toch een mooi en boeiend wezen om in te blijven geloven, ondanks alle ellende zoals oorlog, religie of politiek. Over deze – optimistische – boodschap gaat de tentoonstelling Domestic Landscapes. Ein Porträt von Europäern daheim, van de Nederlandse fotograaf Bert Teunissen in Museum Haus Esters in Krefeld.
Daar zien we juist de schoonheid van alledaagse mensen, wier leven niet overheerst wordt door vrees. Schoonheid die we anders alleen maar kunnen verkennen in nostalgische buien tijdens vakanties in rustieke en relatief ongerepte oorden in Portugal of in Blitterswijck. Maar bij Bert Teunissen (Ruurlo, 1959) is het geen nostalgie. Hij fotografeert de onopgesmukte alledaagse werkelijkheid.
Bij binnenkomst kijkt een Johnny & Anita stel op leeftijd ons aan in de ambiente van een keuken. Een magnetron en enkele andere hedendaagse gebruiksvoorwerpen staan uitgestald als in een prijzenkast in hun verder absoluut stinknormale domein; de tafel geschikt, de prullaria van het alledaagse geordend zoals zij vinden dat het hoort.
Even verder hangt de foto van een man in een soort grotwoning. Een tafel, een stoel en al het absoluut noodzakelijke dat een mens nodig heeft om zich warm te houden en te voeden. Een stoof, een foor. Het alledaagse geordend zoals hij vindt dat het hoort.
Het zijn slechts twee van de vele foto’s, sommige op buitenproportioneel formaat, die mensen laten zien in hun meest onmiddellijke omgeving: de woonkamer, de keuken, de schuur, het café, de werkplek. Omgevingen die alles verraden over het leven van de mensen omdat ze die zelf gemaakt hebben.
Met een platencamera trekt Bert Teunissen sinds 1995 door de wijde wereld en knipt na een korte introductie de foto’s van deze mensen. Geen ensceneringen, geen ellenlange voorgesprekken, geen elektrisch licht, geen photoshop, maar pure empathie. Het zijn foto’s die je kunt proeven als er luchtgedroogde salami’s en hammen te zien zijn, waar je de verse kalk van de muren kunt krabben en de groene zeep op de vloeren ruiken, waar je de vuurhaard hoort knetteren, het gerochel van de oude roker in je eigen hals blijft steken en de foto van de overleden echtgenoot kunt aanraken.
In Krefeld is zijn productie van inmiddels bijna 300 wereldwijd gemaakte foto’s door de museumdirecteur/curator Martin Hentschel ingedikt tot 65 Europese momenten. Een zeer gelukkige ingreep omdat het werk van Teunissen werk er daardoor een verdiende extra dimensie bij krijgt. Want behalve mensen die ver weg lijken te staan van de wereld met geoormerkte koeien en geliberaliseerde energiemarkten (maar er wel door bedreigd worden) zien we hun trots. Of ze er nu een potje van hebben gemaakt zoals de verwaarloosd levende man in zijn kamer in Frauenzell, of niet, zoals de hautain ogende petite-bourgeoise in haar sleets-chique interieur in Nuit St. Georges. Elk portret getuigt van waardigheid. Schijnbaar onwezenlijk. Vriendelijk. Trots. En vooral zonder vrees.
De expositie in Krefeld staat dankzij de ingreep van Hentschel op een lijn met films als Die Mitte van Stanislaw Mucha , het boek Donau van Claudio Magris en misschien zelfs met In Europa van Geert Mak. Alle vier liefdevolle ensembleportretten van en over mensen die zich om de een of andere reden in het middelpunt van de wereld wanen, zonder arrogant te worden. In Die Mitte, waar letterlijk het middelpunt van Europa wordt gezocht, zien we mensen die niets anders doen dan leven in de luwte. Het zijn tuinkabouterverzamelaars, testbeeldvangers, amateurwetenschappers, kermisfotografen, herbergiers, mensen als u en ik die hooguit mogen denken dat ze in het middelpunt leven. Zo ook in Donau, het boek over de Duitse identiteit in Europa van de Italiaanse germanist Magris, waar boeren, ingenieurs, suppoosten, begrafenisondernemers, kippenfokkers en zigeuners hun zegje doen over het wezen van Europa. Over Maks In Europa wil ik voorlopig even zwijgen tot na de voltooiing van de documentaireserie naar zijn fenomenale boek.
Net als in deze boeken gaat het in de foto’s van Teunissen over mensen die proberen hun bestaan te duiden. Op het platteland, in de stad, maar nooit ver weg van bureaucratie, oorlog en andere bemoeizuchtige bedreigingen. Teunissens naar plaats en tijd genummerde en geordende foto’s maken net als het werk van Mak, Magris en Mucha deel uit van het archief van de onvolkomenheid van de globalisering. Door de mensen op die foto’s is het echter ook een gelukkig archief. Hun ontwapenende verschijning relativeert de grimmigheid, het cynisme, de vrees voor verandering die veel hoofdrolspelers in Die Mitte, Donau en In Europa kenmerken.
Daardoor is Domestic Landscapes ook gewoon een gezellige tentoonstelling geworden, waar herinneringen kunnen worden opgehaald over hoe het was toen er nog geen geoormerkte koeien en een geliberaliseerde energiemarkt waren. Met mooie, vreesloze mensen die langzaam maar zeker uitsterven. Omdat de veranderingen in de wereld onontkoombaar zijn. Net als oorlog, religie en politiek, ook al zijn ze in de foto’s van Teunissen niet direct zichtbaar.
Domestic Landscapes. Ein Porträt von Europäern daheim tot 10 februari in Museum Haus Esters, Wilhelmshofallee 97, Krefeld.
http://www.bertteunissen.com
