De interesse in je eigen familiegeschiedenis meldt zich meestal te laat. Vragen die je ineens o zo dringend aan je grootvader, tante of achterneef wil stellen blijven onbeantwoord – dementie of de dood waren je voor.

Fotografe Karine Zenja Versluis maakte het mee toen ze zich verdiepte in de geschiedenis van haar oma Zenja. Grootmoeder was opgegroeid in het Oekraïense plaatsje Debaltsevo. Als één van meer dan drie miljoen Ostarbeiter werd ze in 1942 voor de Arbeitseinsatz naar Nazi-Duitsland en later Nederland gedeporteerd. Ze ontmoette er haar toekomstige man en bleef na het einde van de oorlog in Nederland.  

Svetlana met haar jongste dochter Katya.

De feiten kon Versluis makkelijk reconstrueren. Alleen, hoe was het voor haar grootmoeder om als jonge vrouw zo ver van huis een nieuw leven te beginnen? Versluis kon het haar niet meer vragen. Toen ze in 2013 aan haar zoektocht begon, had Alzheimer grootmoeders lange-termijn geheugen verbrijzeld. Niet veel later overleed ze.

Voor de in Staphorst opgegroeide Versluis was Debaltsevo een Sehnsuchtsort geworden, een heimweeplek waar ze een deel van haar eigen geschiedenis hoopte te ontmoeten. Ze trof reisvoorbereidingen, maar ook deze bleken te laat. In 2014 annexeerde Rusland de Krim, Debaltsevo lag ineens midden in een conflictgebied.    

Vertrek of terugkomst? Vitaly, de zoon van Svetlana, in hun woning in Kharkiv.

Hoe bezoek je een heimweeplek in verboden gebied? Versluis maakte van de nood een deugd: in 2017 bezocht ze drie vrouwen die niet lang daarvoor het bezette Debaltsevo waren ontvlucht naar andere Oekraïense plaatsen. De foto’s en teksten die ze bij Natalia, Oksana en Svetlana en hun gezinnen maakte, vervlocht ze in het boek Debaltsevo, Where Are You? met het verhaal van haar eigen grootmoeder Zenja. Veel dichter krijg je de grote en de kleine geschiedenis, het verleden en het heden niet bij elkaar. 

De meeste indruk maken de opnames die Versluis bij de vrouwen thuis maakte. Elk gebruiksvoorwerp vertelt een stuk van het verhaal van een tijdelijk verblijf van mensen met een onduidelijke toekomst. De vier rode mokken op tafel, zouden ze die hebben gekocht of gekregen? Vond Natalia ze mooi, of neem je wat je kunt krijgen? Hoe zit het met de pannen, kussens, planten? De hond, de kanarie. De praktische oplossingen, zoals een stuk folie boven het keukenaanrecht, ter bescherming van de muur. 

Tussen al deze dingen van alledag laveert de mens: hij vlucht, komt ergens aan, richt zich in, en vertrekt. 

Natalia is Oekraïens kampioen pole dance en heeft in haar nieuwe woonplaats Kostiantynivka een eigen studio geopend.

Versluis’ grootmoeder (midden) met haar zussen, in de jaren zeventig in Debaltsevo.

Karine Zenja Versluis, Debaltsevo, Where Are You? The Eriskay Connection, 2023.