Met de productie Het oneindige verhaal gaat voor regisseur Inèz Derksen van Jeugdtheater Het Laagland uit Sittard een lang gekoesterde wens in vervulling. Het resultaat: een familievoorstelling als een levend prentenboek met een diepzinnig verhaal. “Als je het speelse geen plek geeft, is het leven rauw en saai.”
door Meyke Houben
Toen Inèz Derksen lang geleden Het oneindige verhaal van Michael Ende las, was ze meteen verkocht. “Goede kinderboeken zijn leeftijdloos en dat geldt ook voor dit boek. Het inspireerde en ontroerde me. De kern van het verhaal is dat je erachter moet zien te komen wie je bent en wat bij je past. En dat je uiteindelijk goed bent zoals je bent. Dat zijn grote gedachten waar je als kind, maar ook als volwassene nog mee bezig bent. Mooi materiaal voor een familievoorstelling dus. Ende laat zien dat fantasie niet alleen voorbehouden is aan kinderen. Zelf heeft hij zijn fantasie niet opgegeven bij het volwassen worden. Integendeel, hij toont de fantasie als een bron van kracht waar je uit kunt putten en de wereld mee kunt verrijken. Vanuit mijn medium – theater – ben ik daardoor geïnspireerd en heb ik mijn kans gegrepen om dit verhaal op de planken te brengen.”
Als boek telt Het oneindige verhaal telt ruim 400 pagina’s met heel veel lijnen, figuren, avonturen en zijwegen. Geen gemakkelijke materie om te bewerken voor theater, lijkt het. In 1996 waagde theatergezelschap NTGent zich eraan en natuurlijk is er de film The Never Ending Story van Wolfgang Petersen uit 1984. Beide producties zijn alleen gebaseerd op het eerste deel van het boek. “Als je het boek kent, vind je de film niks”, meent Inèz Derksen (Nijmegen, 1967). “De film doet namelijk geen recht aan de groei van het hoofdpersonage, de jongen Bastiaan, naar meer tevredenheid met zichzelf.” Ook schrijver Michael Ende was zeer teleurgesteld over de film. De filmmakers hadden volgens hem alle psychologische thema’s eruit gehaald.
“Vanwege de complexiteit en de vele lagen in het boek heb ik het maken van deze voorstelling lang niet aangedurfd”, bekent Derksen tijdens de voorbereiding. “Maar het is een kwestie van ‘kill your darlings’. We hebben intussen nog 75 pagina’s van het boek over die we in beeld willen brengen. Het voelt echt als een meesterproef, maar met de ervaring die ik nu heb, durf ik het aan. Na een paar weken repeteren was ik al trots dat ik het gedaan heb. Bovendien is er geen verhaal dat beter aansluit bij waar wij als Laagland voor staan. Net als Ende nemen we ons publiek, hoe jong ook, serieus en doen we een beroep op de verbeeldingskracht.”
Waar het boek wijst op de kwalijke gevolgen van de teloorgang van de fantasie, heeft Derksen de boodschap omgedraaid. “Fantasie is onontbeerlijk. Als je het speelse geen plek geeft, is het leven rauw en saai. De mooiste dingen zijn ontstaan doordat mensen een droom hadden, durfden zich iets voor te stellen. Kijk naar Martin Luther King. Hij droomde van gelijke rechten voor de zwarte Amerikanen en intussen is Barack Obama de eerst gekleurde president van de VS. Dat heeft bijna vijftig jaar geduurd, maar je moet ergens beginnen. Als je fantasie kinderachtig vindt, dan is de realiteit wat je krijgt. Niet meer. En ook al maak ik jeugdtheater, stiekem vind ik deze boodschap nog belangrijker voor volwassenen dan voor kinderen.”
Voordat de spelers en regisseur daadwerkelijk de vloer op gingen, heeft het hele artistieke team zo’n driekwart jaar gebrainstormd over de vorm waarin het verhaal moest worden gegoten. Derksen: “In het boek komen fantasiefiguren voor als faunen, gmorken, sjlamoefen en vierkwartstrollen. Sommigen zijn vormgegeven als pop of beest, bij andere figuren gebruiken de acteurs prachtige maskers. Vanaf dag één hebben we ons op de speelvloer omringd met een enorme berg spullen, waaruit we telkens nieuwe figuren hebben gecreëerd. Dat is zó leuk, om je daar met de hele groep in te storten, zonder te weten waar je uit komt. Alleen de geluksdraak zullen veel mensen herkennen. Die hebben we namelijk overgenomen uit de film, omdat ie zo aandoenlijk is.”
Na de première in Sittard gaat de voorstelling op tournee langs theaters in Nederland en België. “Het is een echte grote zaalvoorstelling, die tweeënhalf uur duurt, met pauze”, zegt Derksen bijna trots. “Toch heeft hij een belangrijk kenmerk waar ik voor sta: met zo weinig mogelijk middelen de verbeeldingskracht prikkelen. Zo hoop ik een beetje tegenwicht te bieden tegen de grote commerciële producties, waarin alles net echt is en veel met effecten wordt gestrooid. Mijn voorstelling is een pleidooi voor de kracht van de soberheid en de macht van de magie. Als publiek word je steeds op een ander been gezet. Je moet je door de wezens en het verhaal laten meevoeren. De hoofdpersoon Bastiaan is soms heel ontroerend, maar de voorstelling is ook grappig en speels, verrassend en spannend.” Vooral vanwege dat laatste hecht Derksen aan de leeftijdgrens van 7 jaar. “Voor jongere kinderen is deze voorstelling echt niet geschikt. Voor alle andere toeschouwers is het een levend prentenboek met een diepzinnig verhaal.”
Al pratend straalt Derksen een en al enthousiasme uit. Over de nieuwe productie, maar evenzeer over het vak theater maken, volgens de regisseur het leukste vak van de wereld. “Vooral jeugdtheater, omdat je wordt uitgedaagd alle grote thema’s terug te brengen tot een ‘invoelbaar’ niveau. In Het oneindige verhaal krijgt Bastiaan een amulet met daarop de spreuk ‘doe wat je wilt’. Dat kun je op verschillende manieren interpreteren. Het makkelijkste is om materiële wensen te vervullen. Maar uiteindelijk bevredigt die nieuwe boot, Playstation 3 of die grote auto niet meer. Het gaat om wat achter je oppervlakkige wensen zit, wat je wezenlijk wil. Die vraag is veel moeilijker te beantwoorden. Voor de een is dat misschien ontzettend mooi kunnen schilderen, voor de ander heel goed kunnen luisteren. Bastiaan, een verlegen jongetje met een grote fantasie, wil graag sterk zijn en niet bang. Maar aan het eind van zijn avonturen komt hij erachter dat hij niet anders hoeft te zijn dan hij is. Dat is een thematiek waar ik me thuis bij voel. Vooral omdat die niet is gebonden aan tijd of leeftijd. Ook volwassenen worstelen met dergelijke vragen. Met mijn voorstellingen probeer ik die kern te raken. Als je het goed doet, heb je met jeugdtheater de hele mensheid als publiek. Iedereen is immers kind geweest. En eigenlijk denk ik dat jeugdtheater erg nodig is voor volwassenen.”
Het Laagland, Het oneindige verhaal. Theater Kerkrade, 24 oktober, 15.00 uur. www.hetlaagland.nl.
Atréjoe (gespeeld door Kevin Hassing) bij de ‘geluksdraak’ Foechoer.
Inèz Derksen. foto’s Joost Smilde
