Koen Vanmechelen maakt kunst met kip, maar hij wil het niet over de kip hebben. Het gaat niet om de kip. Het gaat om ons. De kip is de boodschapper, zegt hij. Want een kip reist heen en weer tussen paradijs en prutser. Een kip kan de mens vertellen hoe het zit. “Ik wil kippen kruisen tot ik een superbastaard heb, tot de hele wereld in een kip zit.”
Het is waar. Kip is niet zomaar vlees in een wit schaaltje met cellofaan. Dat weet ik, want ik héb kippen, twee stuks en hoe beter ik kijk, hoe meer ik zie.
Het is per ongeluk gekomen, maar toeval is het niet. Plato zei het al voor Christus: De mens is een ongevederde tweepoot. Daarop plukte Diogenes een kip kaal en noemde haar: De mens volgens Plato. Plinius schreef in zijn Naturalis Historia dat hanen sterren kennen en de dag aankondigen met hun gekraai. Terwijl ze in middeleeuwen bang waren van eierleggende hanen. De beestjes belandden zelfs op de brandstapel omdat mensen geloofden dat er basilisken of slangdraken uit hun eieren kwamen.
En wat zegt Koen Vanmechelen? “De kip is een metafoor voor de samenleving. Ik wil luisteren naar het appèl van de kip.” Terwijl ík wilde luisteren naar de kunstenaar, tussen zijn kunst en mijn eigen twee kippen: Bomma en Bea Buizerd.
Ria Valk kwam als eerste. Het was een kuikentje in een doos, een zwart pluisje op mijn schouder. Zij ging ons vuilnis opeten, dat was de bedoeling, samen met nog een kip. Bomma was de tweede kip, een wit kuikentje op kromme, bleekje pootjes, net steunkousen. Kippenencyclopedie gekocht, hok besteld, zo begon het avontuur van twee orpingtonkrielen in een onnozele, Belgische achtertuin.
“De kip is het meest gedomesticeerde dier op aarde. De oerkip is de red junglefowl. Hij leeft aan de voet van de Himalaya, maar op zeker moment is hij uit de jungle naar ons toe gekomen. Ik vraag mij af wie wie getemd getemd heeft. Voor hetzelfde geld was de oerkip in het paradijs gebleven! Maar in de plaats daarvan neemt ze de wereld op sleeptouw. De oerkip reist heen en weer tussen hemel en aarde met een boodschap.
Ik wil iets zeggen over de maatschappij. Ik ben helemaal niet over kippen bezig! De kip is een medium dat ik loslaat op de toeschouwer. Kippen zijn de aanleiding om iets over de mens te vertellen. Neem nu de Mechelse koekoek, een Belgische kip die gekweekt is voor de wereldtentoonstelling van Brussel, in 1958. En neem de Bressekip, een Frans ras dat op de Franse vlag lijkt, met een rode kam, een wit lijf en blauwe poten. Ik ben niet zeker of het wel zo’n goed idee is.
De vraag is: Wat hebben we met de kip gedaan? En nog belangrijker: Wat hebben we met onszelf gedaan? Op de ellende van de constructie zit het vraagstuk van de bedoeling, dat wil ik duiden met de kip. De mens probeert kaders te trekken om levende wezens en dan loopt het mis. De domesticatie wordt verlegd en je krijgt geijkte kippen. Ik wil die frames doorbreken om vooruit te gaan. Daarom wil ik kippen kruisen tot ik een superbastaard heb, tot de hele wereld in een kip zit. Hoe groter de diversiteit hoe beter.”
In november ging Ria Valk dood. Zij vloog hoger dan in de kippenencyclopedie stond aangegeven en de buren hadden een hond. Of ik haar nog wilde hebben, vroeg de buurman. Nee! Het regende en Bomma bleef alleen achter. Een maand later was er de derde kip. Bea Buizerd was geen kuiken meer, maar meteen een kip, met een verleden. Ze was een tentoonstellingsdier op rust. Ze won hoenderverkiezingen bij de vleet. En haar baasje waste haar met Zwitsal.
“Een kip vliegt maximum vijftien meter hoog, honderd meter ver. Een kip gaat nooit te hoog of te ver. Zij plukt de informatie tussen hemel en aarde en komt altijd terug om ons te vertellen over dag en nacht, want een kip brandt haar vleugels niet zoals Icarus. Overigens ben ik zelf ook geen Icarus. Ik wil alleen maar reanimeren en reconstrueren wat tussen de twee zit, tussen hemel en aarde. Ik geloof niet in het absolute en ik geef geen waardeoordeel. Ik heb commentaar op de maatschappij, maar dat is niet hetzelfde als kritiek. Ik ben geen rechter van goed en kwaad. Bovendien beslist de toerschouwer zélf hoe mijn boodschap aankomt. Het hangt van het moment af. Het is perceptie. Sommige mensen zijn bijvoorbeeld gechoqueerd omdat ik Combat kippen in de prachtige Landcommanderij van Alden Biesen heb binnengebracht. En één mevrouw was kwaad omdat ze de ingang van de tentoonstelling niet vond. (lacht) Ach, ik kan niet voor iedereen goed doen. Ik geef ook geen garantie. Mijn kunstwerken garanderen niks. Het voortdurende zoeken is de essentie. Het gaat om de hybriditeit in jezelf. Een mens is per definitie hybride. Dat erkennen is de troost. Die kennis troost. Want uiteraard is het leven soms miserie. Ik slacht mijn kippen niet. Ik laat ze allemaal leven tot ze vanzelf doodgaan, maar daarmee schakel je het lijden niet uit. Een haan met een gebroken poot is geen pretje en uit een ei komen is een gevecht. Ik ben weliswaar een detaillist, maar ik heb geleerd dat controle niet bestaat. Wij draaien mee in een groter mechanisme. Dat probeer ik met mijn kunst te laten zien. Het is voer voor de hersenen.”
Ik was blij toen ik met de afgedankte diva in de trein naar huis zat. Maar toen Bomma die ochtend wakker werd, was ze boos. Twee volle weken heeft ze Bea diets gemaakt wie de baas was. En maar pikken. Ze zeggen dat kippen een slecht geheugen hebben, maar ruzie vergeten ze niet zo makkelijk. Bea had korstjes van bloed op haar kop.
Inmiddels zijn de kiekens vriendinnen. Maar af en toe mag Bea niet op de stok slapen. Dan zit ze ’s buiten in een bloempot. Tot Bomma buiten westen is. Daarna zet ik Bea ongemerkt naast haar op de stok. Na een verwijtende tok of vier wordt het meestal terug stil in het hok. Gelukkig. Voor de rest hebben mensen die kippen met elkaar willen verzoenen waarschijnlijk tijd te veel.
“Wat er in de maatschappij gebeurt, maakt me soms triest. Er zijn zoveel foute redeneringen in omloop. De twee belangrijkste dingen in het leven zijn liefde en angst. We schommelen voortdurend tussen de twee. Dat moet, want als de slinger te lang bij het ene of het andere blijft hangen, wordt het gevaarlijk. Liefde wordt passie en misbruik, en uit angst ontstaat haat. Ik denk dat de samenleving opschuift naar de kant van de angst. Dat wil ik niet. Ik wil de wereld bekijken vanaf de snijlijn tussen liefde en angst. Ik geloof in symbiose. En ik geloof dat dualiteit het mooiste geheim is dat je kunt ontdekken. Als we willen overleven en als we willen groeien, moeten we beide erkennen. Tenslotte is het paradijs van de oerkip niet leefbaar. Maar door het leefbaar te maken, is het eindig geworden.”
Bomma heeft mooie ronde oogjes, met klepjes aan de onderkant. Dat hebben alle vogels, maar Bomma is anders. Ze heeft een rode kam en schubben op haar poten. Daaraan kun je zien dat Bomma vroeger een draak was. Soms lijkt het alsof de achtertuin een sprookjesbos is. Bijvoorbeeld als de ekster kaaskorsten komt pikken. Dan kijkt Bomma alleen maar een beetje verbaasd, net of sprookjes niet bestaan.
Bea Buizerd is een citroenjava, amper een duif groot, maar wel met een jas van pantervel. Van ver lijkt ze een beetje op een roofvogel. En van dicht is ze van niks bang. Eén keer zag ik een muis over de mesthoop lopen. Bea pikte en de muis piepte hard. In andere tijden had de kip de muis opgegeten. Gegarandeerd.
“Ik heb de titel van doctor honoris causa gekregen van de Universiteit Hasselt, onder andere omdat ik de kip een t-rex heb genoemd. Een kip heeft embryonaal veel gemeen met de dinosauriërs. De eigenschappen van de dino zijn alleen maar onontwikkeld in de kip. Het is belangrijk om dat te weten. Met de kennis van vroeger en nu iets vertellen over de toekomst, dat is voor mij kunst. Ik schakel voortdurend heen en weer tussen mezelf, de actualiteit en het universele.”
Terwijl hij een driehoek tekent: “Aan de ene kant heb je het ik, dat gelukkig kan zijn of gefrustreerd. Maar je kan het ook koppelen aan de actualiteit. Op zich is de actualiteit niks, niet méér dan een journaal. Maar op de as tussen het individu en de actualiteit zit de samenleving en die moet je verbinden met het universele, wat in de punt van de driehoek zit. En dat allemaal samen, tegelijk, probeer ik duidelijk te maken met mijn Cosmopolitan Chicken Project, zonder begrenzingen of geijkte gedachten. Maar misschien kun jij het ook zien in de kip die als een draak door je tuin loopt. Alleen voor mij is zoiets geen kunst, maar gewoon kip.”
