Stel je voor dat je een huis binnenwandelt. En er ligt een handgeschreven lijstje voor je klaar met de Spartaanse dagindeling van de vorige bewoner, een jezuïetenpriester die zijn dagen minutieus plande. Het overkwam kunstenares Sarah Van Marcke toen ze in 2013 de verlaten woning van broeder Ignace binnen drentelde. DOOR JUDITH BOESSEN
Je organiseert een Festival van de Controle in CCHA/cultuurcentrum Hasselt. Waarom?
“Omdat de behoefte aan controle mensen eigen is. Het bestaan is fragiel en onvoorspelbaar en op de meest fundamentele gebeurtenissen in onze levens hebben we vaak weinig invloed. Toch proberen we dat voortdurend, door lijstjes, planningen en schema’s. Soms zelfs tot het leven na de dood. Mensen stellen bijvoorbeeld een wilsbeschikking op. Ik ben verbaasd over hoe uitgebreid en gedetailleerd zo’n testament is. Daarin proef je duidelijk dat het niet alleen gaat om het afhandelen van praktische en financiële zaken. Mensen willen controle over hun nalatenschap, maar ook over hun nagedachtenis.”
Had Ignace ook dergelijke richtlijnen?
“Zeker, hij heeft zijn huis en landerijen in Stekene nagelaten aan een stichting voor natuurbehoud. Maar er waren veel dwingende voorwaarden: er mocht bijvoorbeeld tien jaar lang niets veranderd worden aan zijn interieur, de tuin en het omliggende bos. De man was namelijk een fervente natuurliefhebber. Hij had veel moeite gedaan om zijn stuk grond in de natuurlijke staat terug te brengen met inheemse boomsoorten en originele struiken en gewassen. Want het perceel dat hij door de jaren heen had gecreëerd, beschouwde hij als zijn levenswerk. Zo op het oog lijkt het nu een gewoon stuk bos, maar dat is slechts schijn. Er is wel degelijk sprake van stilering, daarin ging hij heel ver. Zo had hij bijvoorbeeld een rechtlijnige visuele tunnel gemaakt waardoor hij vanuit zijn woonkamer een tunnelzicht kreeg op een plek voorbij zijn bos. Ook daar mocht natuurlijk niets aan veranderen en in een van de vele notariële aktes had hij beschreven dat dit uitzicht tien jaar behouden moest blijven. In dat testament stond ook dat zijn perceel dienst zou moeten doen als woon- en werkplek voor kunstenaars, en zo kwam ik er terecht.”
In feite had hij een museum voor zichzelf nagelaten?
“Ja, want Ignace had alles zeer doelbewust klaargezet voor de bezoekers na zijn dood. Het lijstje op zijn bureau met hierop zijn vaste dagindeling was daar een voorbeeld van. Maar we vonden ook een geïllustreerde handleiding voor het inpakken van zijn bagage. Nu maken veel mensen een briefje voor zichzelf als ze met vakantie gaan, zodat ze niets vergeten. Maar dit was van een andere orde. Ignace had een plattegrond van zijn reiskoffer getekend en dit visueel in drie compartimenten verdeeld. Per laag werd tot in detail beschreven wat hij mee moest nemen en daarbij had hij ook getekend wat de meest ideale manier was om de koffer in te richten. Het was dus veel meer dan het gebruikelijke kattenbelletje, het was het ultieme inpak-lijstje. Diezelfde hang naar totale controle vonden we ook terug in zijn bibliotheek. De man had een ingenieus systeem bedacht om zijn boeken te rangschikken. Normale mensen zetten hun boeken gewoon zo op de plank en als het ze uitkomt zetten ze de werken van dezelfde auteur bij elkaar. Maar hij had een heel archief systeem bedacht met jaartal, auteursnaam, onderwerp enzovoort. Geen half werk dus.”
Sarah Van Marcke aan het werk.
Dat klinkt bijna als een obsessie?
“Ja, dat is het misschien ook, want deze man liet niets aan het toeval over. In een regenton achterin de tuin vond ik half verbrande foto’s. Die vond hij klaarblijkelijk niet geschikt voor vreemde ogen. Ignace was zich bewust van zijn naderende einde en regisseerde zijn nagedachtenis tot in de puntjes. Wat dat betreft was hij ook een van de laatsten van zijn soort want het wissen van gênante foto’s is in ons digitale tijdperk vrijwel onmogelijk geworden. Die blijven tot in de oneindigheid rondzwerven op het web. Ik heb op basis van Google Street View foto’s uit 2009 een uitgave gemaakt (Errors and Residuals, a Visit) waarin zijn oprit met een zilveren Opel Corsa te zien is. Dat is waarschijnlijk de laatste opname van zijn huis in de originele staat, want na zijn dood is er toch het een en ander aangepast en weggehaald door de stichting die het domein beheert. Niet moedwillig trouwens, maar het is simpelweg onmogelijk om alles precies zo te laten zoals het was. Je kunt de tijd geen tien jaar stilzetten. Dat vind ik soms wel triest want de consequente en zorgvuldige manier waarop hij zijn leven, zijn huis en zijn tuin achter heeft gelaten, dwingt ook respect af. Er zit een zekere schoonheid in.”
Wat krijgen bezoekers straks te zien op het Festival van de Controle?
“Het Festival van de Controle onderzoekt het begrip controle. Mijn presentatie draait uiteraard om Ignace en zijn lijstjesgekte maar we gaan dit uitbreiden tot een groepstentoonstelling, lezingen, performances en voorstellingen. Thierry Vandenbussche (curator en partner) is volop bezig om de expositie samen te stellen met hedendaagse kunstenaars die een link hebben met dit thema. Andere kunstenaars hebben het bijvoorbeeld over grote politieke en economische systemen die mensenlevens beheersen. Een van de kunstenaars die meedoet is Kendell Geers. Hij groeide op als blanke Afrikaner onder het apartheidsregime in Zuid-Afrika, en dat is natuurlijk een schoolvoorbeeld van repressie op basis van huidskleur. Als jongere raakte hij betrokken bij de verzetsbeweging van Mandela en vluchtte naar Europa. Zijn werken zijn vaak politiek geladen en gaan over macht en de methodes die regimes inzetten om die te consolideren. Voor het Festival van de Controle laten Ben Van den Berghe en Alexey Shlyk zich inspireren door Edward James, een Britse excentriekeling die in Mexico vorm gaf aan een privé paradijs.”
Niet toevallig werkte dit kunstenaarsduo ooit ook, net als Sarah Van Marcke, rond de Limburgse Benedictijner monnik architect Dom Hans van der Laan die in 1991 stierf in klooster Mamelis. Nog een geestelijke die, net als Ignace, op zoek was naar de volmaakte harmonie. Met een mathematische precisie ontwikkelde hij de ideale maatverhouding en noemde dit het plastische getal. Ignace had prima met hem kunnen opschieten.
Festival van de Controle. Expo, lezingen, performances, voorstellingen (o.a. Jan Martens en Lisbeth Gruwez) en artists talks. Van 24 maart (opening 16 uur) tot en met 16 juni. Voor hele programmering zie ccha.be./controle, sarahvanmarcke.com
