Tegen de stereotiepe vrouwenrollen op het podium en voor een ruimer beeld van het vrouw-zijn. Ziedaar het bestaansrecht van Club Lam, dat ook andere maatschappelijke thema’s voorbij laat komen. ADRIENNE PETERS zocht het drietal op. ‘We horen vaak dat we een feministische agenda hebben. Nou, dat claimen we dan maar.’
De meiden van Club Lam spijkeren een fluffig, roze kleed aan de muur. Het decor van Lolita, het stuk waar het jonge theatercollectief afgelopen jaar mee op het podium stond, krijgt een prominente plek op het Utrechtse kantoor. Lolita was hun doorbraak bij pers en publiek; vier sterren in de Volkskrant en de theaterzalen stroomden net iets voller.
De oprichting van Club Lam, vier jaar geleden, was volgens Ayla Çekin Satijn, Ella Kamerbeek en Marloes IJpelaar absolute noodzaak, bij gebrek aan diverse rollen en posities voor vrouwen in de theaterwereld. Het zijn, nog steeds, de mannen die de boventoon voeren in de als progressief beschouwde culturele sector.
Artistiek leiders? Veelal mannen. Prominente regisseurs? Mannen. Gelaagde, karaktervolle hoofdrollen? Voor mannen. Klassieke theaterstukken? Geschreven door mannen. Het heersende vrouwbeeld? Veelal ingekleurd door mannen. ‘En dat beeld is niet best’, besluit Marloes IJpelaar (Sittard, 1995). ‘Vrouwen krijgen vaak de rol van hoer, heks, feeks of moeder toebedeeld. En dan is hun tekst ook nog hysterisch van aard.’
Ella Kamerbeek, Marloes IJpelaar en Ayla Çekin Satijn (vlnr) van Club Lam: ‘We nemen niemands plek in, ook doordat we alles zelf doen: schrijven, produceren en verkopen.’ foto John van Hamond
Op de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht, waar de drie elkaar leerden kennen, was het niet anders. Ze fungeerden er als elkaars spiegel. Ella Kamerbeek (Amsterdam, 1992): ‘Ik moest Marloes erop wijzen dat zij vaak de rol van het gewillige meisje of de verleidelijke femme-fatale kreeg.’ Omgekeerd was het Marloes die constateerde dat Ella door haar postuur geacht werd voor de komische noot te zorgen, of de rol kreeg van liefhebbende moeder. Het uiterlijk als etiket. Echt hard maken konden ze het niet, daar was het ook de tijd nog niet naar, maar het gevoel bleef.
Dat gevoel wordt nu gestaafd met feiten. Theaterkrant en de Toneelmakerij onderzochten de rol van de vrouw in 350 gesubsidieerde producties in het afgelopen jaar. Conclusie: zowel vrouwelijke schrijvers als personages krijgen minder ruimte dan mannelijke. Van de tegen het licht gehouden voorstellingen bleek bijna 60 procent geregisseerd en ruim 70 procent geschreven door mannen. Daarnaast bleek dat de verhalen over vrouwen in die producties eenzijdig en discriminerend zijn: ze worden neergezet als lustobject of dienstbaar aan de man. IJpelaar: ‘Vrouwen krijgen ook beduidend minder tekst. Shakespeare gaf Lady Macbeth nog geen 60 verzen, Macbeth kreeg er ruim 2100.’
‘Lady Macbeth heeft nog geen 60 verzen, Macbeth ruim 2100’
Het is deze stereotype invulling van vrouwenrollen en de mannelijke blik op het vrouwelijke personage die Club Lam wil doorbreken. Ze verrijken de canon door historische personages uit de schaduw te halen en hen een eigen stem te geven. Met een flinke dosis humor, een karikaturale laag én een serieuze ondertoon brengen de drie vrouwen hun boodschap.
In Lolita is het lieflijke, roze decor – dat nu dus als kantoordecoratie fungeert – vooral schone schijn. Door de bril van Club Lam is Lolita geen sensueel meisje met een lolly dat zich gewillig laat meevoeren en misbruiken door een oudere man, zoals in de beroemde roman van Vladimir Nabokov. In de tekst van Marloes IJpelaar, die alle Club Lam-producties schrijft, vertelt Lolita na vijfenzestig jaar háár verhaal – en alle registers gaan open. De drie actrices spelen ieder één kant van het personage, zo dealen ze op hun eigen manier met het misbruik waarmee ze te maken krijgen. Ayla Çekin Satijn (Genk, 1995) omschrijft hun versie van Lolita als een belangrijke productie. ‘Helend, vanwege het krachtige antwoord op Nabokovs perverse fantasieën. En noodzakelijk, omdat er meer dan een halve eeuw na het verschijnen van de roman nog zoveel werk is te verrichten op het gebied van vrouwenemancipatie.’
In Lourdes, de festivalproductie van Club Lam van afgelopen zomer, knielt Bernadette, gespeeld door Ella Kamerbeek, in haar eenzame bestaan vooral voor haar tv. Al bingewatchend mijmert ze over haar prins op het witte paard, maar in een wereld waar dun zijn de norm is, valt ze met haar royale postuur erbuiten. Lourdes haalt de mens achter het uiterlijk vandaan en ontdoet het van alle etiketten die we er zo graag opplakken.
Rubens Meisjes voert drie naaktmodellen op, in afwachting van de kunstenaar die de laatste hand komt leggen aan hun portret. De schilder, hier geen man maar een vrouw, verschijnt om een gruwelijke reden niet op de afspraak. In haar plaats komt toch weer een man de klus klaren; met het signeren van het schilderij pleegt hij een symbolische moord op de vrouw als kunstenaar.
De vrouwen van Club Lam profileren zichzelf als kenmerkend voor hun generatie. Ze staan niet alleen op het podium om vrouwen te bevrijden van al hun beperkende kaders, maar komen ook op voor lhbitq+ rechten, klimaatactivisme en antiracisme. Het zijn thema’s die ze als persoon met zich meedragen dan wel de revue laten passeren in hun producties, zoals Ayla: half Nederlands, half Turks, opgegroeid in Belgisch-Limburg en queer. Haar Turkse achternaam liet ze lange tijd achterwege, want, zo kreeg ze van huis uit mee, ze kon ermee gediscrimineerd worden.
Bij Club Lam draait het om heel andere waarden dan ego en aanzien. ‘Om gelijkwaardigheid, vrijheid en blijheid’, joelt Marloes IJpelaar, om er vervolgens met serieuze toon aan toe te voegen: ‘Het gaat om zijn wie je bent, dat je daar ruimte voor mag innemen. En dat er evengoed ruimte is voor de ander, in alle soorten en maten.’
Onderlinge concurrentie is het drietal vreemd. Ella Kamerbeek: ‘We doen ons eigen ding, nemen niemands plek in, ook doordat we alles zelf doen: schrijven, produceren en verkopen. En adem je het Club Lam-gevoel, dan ben je van harte welkom.’ Inmiddels maken ook regisseur Deniz Campinar en kunstenaar Noor Houtakkers deel uit van de club.
Club Lam lift mee op de vierde feministische golf waarin vrouwen steeds feller van zich laten horen en taboes aan diggelen smijten. De voorstelling Damn, Honey maakt theater, podcasts en boeken over ‘alle shit waar je als vrouw van deze tijd mee moet dealen’. Menstruatie, je ‘flappen bedekken’, dik zijn, cat calling, niet moeder zijn, porno of abortus. De Amsterdamse evenknie van Club Lam, het theatercollectief Collectiet, begon met het taboe doorbreken op seksfantasieën. De podcastserie Bitch & De Hoer gaat over de ondergeschoven positie van vrouwen in de kunst- en cultuurwereld.
Opererend vanuit Utrecht trekt Club Lam graag de provincie in. ’Jongeren trekken er weg, de bevolking vergrijst. Daardoor blijft er een conservatieve mannencultuur over’, zegt de uit Sittard afkomstige IJpelaar. ‘Juist daar is het belangrijk om de vrouwelijke stem te laten horen. In Limburg geldt nog meer dan in de Randstad: de vrouw is een leuk accessoire. We zijn niet gelijk en dat doet me pijn als Limburgse.’
‘Vrouwen voelen zich erkend, dat horen we na onze optredens terug’
De Vlaamse Ayla, opgegroeid in het multiculturele Maasmechelen met Turkse, Griekse en Italiaanse immigranten: ‘De vrouwen die me hebben opgevoed zijn stuk voor stuk sterke karakters; van hen heb ik mijn mond en mijn vuur. Maar hoezeer ze zich ook uitspreken en de leiding nemen, uiteindelijk is de man zijn wil wet. Door Club Lam voelen vrouwen zich erkend, en dat horen we na onze optredens ook terug.’
In hun toekomstige festivalproducties krijgen Limburgse vrouwen een hoofdrol. In Vote is de hoofdrol voor Elise Spauwen uit Gronsveld, die als eerste vrouw in Nederland haar stem uitbracht. Zwart Goud vertelt verhalen van de vrouwelijke arbeidsmigranten die met al hun dromen naar de mijnstreek trokken. Een eerbetoon aan hen die van Limburg hun thuis hebben gemaakt.
