Stijn Huijts over de kunsten in tijden van oorlog

‘The war, what was happening to America, the brutality of the world. What kind of man am I, sitting at home, reading magazines, going into a frustrated fury about everything – and then going into my studio to adjust a red to a blue?’ Aan het woord is de Amerikaanse schilder Philip Guston, in een quote die ik begin oktober als wandtekst tegenkwam in de grote overzichtstentoonstelling van zijn werk in de Tate Modern in Londen. 

Guston, geboren in 1913 als Philip Goldstein, was een zoon van Russisch-Joodse ouders, die aan het begin van de 20ste eeuw op de vlucht voor de pogroms vanuit Odessa emigreerden naar Canada, en vandaaruit naar Californië. In zijn beginjaren als kunstenaar maakte Guston figuratief werk; als jonge activist was hij in de jaren dertig en veertig betrokken bij de realisatie van antifascistische muurschilderingen in Mexico en de VS.     

Zijn cartooneske stijl werd hem door collega’s en kunstcritici niet in dank afgenomen

Vanaf de jaren vijftig vestigde hij zijn naam in de New Yorkse kunstscene met abstract expressionistische schilderijen, om rond 1967 een radicale ommezwaai te maken door zich opnieuw toe te leggen op figuratief werk. En wel in een onderscheidende, cartooneske stijl, die hem door zijn collega’s en de kunstcritici niet in dank werd afgenomen, maar die hij tot aan zijn dood in 1980 heeft volgehouden. 

De quote aan het begin van deze column had alles te maken met deze ommezwaai. Het was de tijd van de Vietnamoorlog; de maatschappelijk geëngageerde Guston kon zijn frustratie over de toestand in de wereld niet meer kwijt in de zogenaamde puurheid van de abstracte schilderkunst, waarin het evenwichtig aanbrengen van kleuren op doek het hoogste artistieke ideaal vertegenwoordigde. 

De quote bleef tijdens mijn bezoek aan de Tate Modern resoneren in mijn hoofd, waarschijnlijk ook omdat het wereldnieuws sinds enkele dagen werd gedomineerd door het hartverscheurende menselijke leed door de nieuwe escalatie van het Palestijns-Israëlische conflict. Doordat Gustons schilderijen afrekenen met de schone schijn is deze tentoonstelling een troostrijke ervaring. Een wake-up call ook, die aanspoort om alle ijdelheid te laten varen en weer op zoek te gaan naar de essentie van de dingen.