Mensen met een beperking zijn acteurs met bijzondere gaven. In de voorstelling Stedelingen krijgen ze een gezicht en geven ze een indruk van hun leefwereld. DOOR PAUL VAN DER STEEN

“Verstandelijk gehandicapten zijn intellectuelen op emotioneel en spiritueel gebied”, zegt Stefan Jung van het Eindhovense kunstenaarscollectief Carte Blanche. “Waar bij niet-gehandicapten de meeste nadruk op ratio ligt, geven verstandelijk gehandicapten uiting aan hun intuïtie en gevoel. Daardoor komen ze met heel andere observaties.”

Anders laten kijken, dat is precies wat goede kunst teweeg moet kunnen brengen. “Het moet geen ‘gekken kijken’ worden. We zijn geen Jostiband. Ik wil volwaardig theater maken. Publiek grijpen met oorspronkelijkheid en originaliteit.”

Minstens zeventig mensen staan er straks op het toneel van het Parktheater in Eindhoven: een handvol professionele acteurs vergezeld door acteurs in wording, verstandelijk gehandicapten. Zo groots heeft ook Jung het nog nooit aangepakt.

Lunet Zorg, de Stichting Geluk Eindhoven, het Parktheater en Carte Blanche willen met de muziektheatervoorstelling Stedelingen mensen met een beperking een gezicht geven. Het is een verbeelding van hun wereld. Ze brengen die wereld zelf tot leven.

Carte Blanche kwam in beeld voor dit project vanwege twee decennia ervaring met dit soort voorstellingen. “Ik had een stuk dat ging over een circus dat net was verkocht. Om er nog wat van te maken moesten de toeschouwers zelf aan de slag. Na workshops van niet langer dan anderhalf uur kwamen daar de prachtigste dingen uit. Verstandelijk gehandicapten gingen op een heel ander niveau functioneren. Ik vond het zonde als ze de volgende dag weer eindeloos schroefjes in zakjes moesten gaan stoppen of bladeren moesten gaan harken. Toen heb ik Carte Blanche opgericht.”

Tal van projecten volgden. Ouders en begeleiders van de gehandicapten waren soms huiverig. “De nadruk ligt heel vaak op ‘Dat kunnen ze niet’. Of er is angst dat de verstandelijk gehandicapten te ver doorschieten in hun fantasie. Terwijl daar juist hun grote talent ligt, dat moet worden gestimuleerd.”

Carte Blanche schuwden de grote thema’s ook nooit. “We hebben stukken gemaakt over liefde, seksualiteit en de dood. Dat zijn zaken die hen erg bezighouden.”

Het thema ‘de stad’ sluit ook prima aan bij de leefwereld van verstandelijk gehandicapten, meent Jung. “De afgelopen vijftien jaar is veel veranderd in de zorg voor verstandelijk gehandicapten. De voorzieningen zijn gedecentraliseerd. Weg uit het bos. Naar de stad. Tussen de mensen. Daar wonen ze nu met verschillende vormen van begeleiding.”

De bedoelingen zijn misschien nobel (stop ze niet weg), maar de beweging naar de stad heeft ook schaduwkanten, meent de theatermaker. “In de oude situatie was veel meer sprake van een gemeenschap. In de stad is het gevaar van vereenzaming groter. Op het terrein van een instelling oude stijl kon een gehandicapte met een driewieler rustig rondfietsen. In de stad is dat in veel gevallen te gevaarlijk. Dus blijft-ie thuis achter de geraniums zitten. En dan is er nog de enorme complexiteit van de wereld van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), persoonsgebonden budgetten en allerlei andere regelingen.”

De indrukken en prikkels van de stad worden straks op allerhande manieren verbeeld. “In een gestileerd ballet dat de drukte laat zien. In het kleine verhaal van iemand die vertelt hoe moeilijk het kan zijn om een drukke weg over te steken. Maar ook in de rap van een jonge jongen die verwoordt hoe het is om er nooit echt bij te horen. Hartverscheurend. Die rap snijdt echt door de ziel.”

Jung dacht bij aanvang van het project vooral aan Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny, de uit 1930 daterende opera van Kurt Weill en Bertolt Brecht over drie voortvluchtige boeven die midden in de woestijn hun eigen stad stichten. Himmel über Berlin, de film die Wim Wenders in 1987 maakte over engelen die over de stad moesten waken. In Stedelingen praten engelen ook de verhalen aan elkaar. “Dat zijn professionele acteurs die als het ware voedend spelen. We gaan de verstandelijk gehandicapten niet vertellen wat ze moeten doen of aan ze lopen trekken, zoals ik ook weleens heb gezien bij anderen. Maar als je op het podium op de juiste wijze met ze communiceert, wordt vooraf bedachte lijn aardig vastgehouden. Soms gaat het anders. Dan worden de professionals verrast en moeten ze reageren. Meestal ontstaat dan ter plekke iets buitengewoon interessants. Dat is echt het mooie van samenwerken op deze manier.”

Op en rond een podium wordt het nog een heel geregel om de voorstelling op rolletjes te laten lopen. Jung gelooft dat dit allemaal best goed zal komen. “Het enige waar ik me zorgen om maak is de spanningsboog. We zijn vroeg in het najaar begonnen met werken aan Stedelingen. De uitvoering is pas halverwege maart. Mensen uit het vak zijn dat soort aanlopen gewend, maar voor verstandelijk gehandicapten is een half jaar héél erg lang. Die kunnen niet wachten om op te gaan.”

Stedelingen is op 18 maart te zien in het Parktheater in Eindhoven. parktheater.nl