De strijd na de strijd en voor een nieuwe

Prachtige en akelige herinneringen spoken door het hoofd van een veteraan. Dana Linssen schreef met Kroon een voorstelling die zijn worsteling met de militaire ambities van zijn dochter invoelbaar maken.

In de nazomer van 2021 kreeg Dana Linssen een telefoontje. Acteur Gillis Biesheuvel wilde een voorstelling maken over de binnenwereld van een militair. Of zij de tekst wilde schrijven. Samen werden Linssen en Biesheuvel het redelijk snel eens over het basisidee: een vader zou terugkijken op zijn loopbaan bij de strijdkrachten, terwijl zijn dochter op het punt staat om te worden ingezet bij een conflict aan de rand van Europa. Linssen: ‘Toen nog iets denkbeeldigs. Maar we werden het erover eens dat Oekraïne geen onwaarschijnlijke plek zou zijn. Een klein halfjaar later brak daar echt de oorlog los. Dat gaf het stuk opeens een heel andere lading.’

Anders dan Kroon, de titel van de voorstelling van Het Zuidelijk Toneel (HZT), wellicht doet vermoeden, gaat de voorstelling niet over Marco Kroon. Hooguit een klein beetje. De met de Militaire Willemsorde onderscheiden militair was een van de Defensiemedewerkers met wie Biesheuvel en Linssen in de voorbereiding van het stuk spraken. In Kroon komen tal van vragen rond heldendom aan de orde: Hoe word je een held? Waarom de een wel en de ander niet? Kan een held nog falen? ‘Maar het gaat ook over intergenerationeel trauma. De oorlogsindustrie, de drills, het onderlinge vertrouwen, PTSS, het bezweren daarvan met onder meer muziek, de politiek, het onbegrip bij ‘nukubu’s’ (nutteloze kutburgers) en de littekens die achterblijven. Vrijwel niemand komt ongeschonden terug van een uitzending.’

Linssen wil ‘alle complexiteiten laten zien. De hoofdpersoon heeft militair inlichtingenwerk gedaan, is dus een man met geheimen en iemand die zich redelijk onzichtbaar kan maken. Tegelijkertijd is hij als ieder ander een mens vol verrukkelijke tegenstrijdigheden: trots op zijn werk en tegelijkertijd brengen zijn overpeinzingen hem tot de conclusie – al is het maar in zijn hoofd– dat zijn dochter aan de vooravond van een zinloze exercitie staat.’

In Kroon komen tal van vragen rond heldendom aan de orde. foto Sofie Knijff

Dana Linssen (Arnhem, 1966) beschouwt zichzelf als pacifist. ‘Dat kreeg ik van thuis mee en via het onderwijs. Ik zat op de Werkplaats in Bilthoven (een algemeen-bijzondere basisschool) opgericht door Kees Boeke, ook een pacifist. Maar in de meest pure vorm werkt pacifisme natuurlijk alleen, als niemand elkaar ooit aanvalt.’ 

Veel begint volgens Linssen al bij de overheersende denkrichting: ‘In het meest dominante wereldbeeld is het leven strijd. Maar je kunt ook op een andere manier kijken. Het menselijk lichaam is een enorm complex organisme. Af en toe is daar ook strijd, bijvoorbeeld door een ontsteking. In de meeste gevallen functioneert dat echter door samenwerking. Waarom zouden dan ook niet op grotere schaal vormen van samenwerking mogelijk zijn?’

Ze geniet de meeste bekendheid als filmjournalist, maar is – afkomstig uit een gezin van toneelacteurs – goed bekend met de wetten van het theater. Ze vindt het mooi om er teksten voor te schrijven: ‘Qua dramaturgie kan heel veel. Toneel kan ontzettend talig zijn, omdat het direct is en op een andere manier communiceert dan film. Daar wordt vaak meer realisme nagestreefd of een structuur die makkelijker te volgen is, omdat er nog zoveel andere elementen zijn.’ 

Linssen vindt het zelfs ook spannend hoe de voorstelling er precies uit gaat zien. ‘Een theatertekst is min of meer halffabricaat. Situaties, die door jou zijn aangegeven, moeten nog geconcretiseerd en voltooid worden. Deels in de mise-en-scene, in de voorstelling. Vervolgens in het hoofd van de toeschouwer. Het is een soort drietrapsraket.’

‘Gillis Biesheuvel is een van de meest taalgevoelige acteurs van Nederland.’

Ze verheugt zich op de onverwachte extra’s: ‘Gillis Biesheuvel is werkelijk een van de meest taalgevoelige acteurs die we in Nederland hebben. Hij kan ook met heel erg rake, onverwachte interpretaties komen. En hij herkent muzikaliteiten in teksten.’

Linssen heeft een al even hoge pet op van regisseur Sarah Moeremans, vaste maker en co-artistiek leider van HZT: ‘Ze is heel erg gericht op het vertellen van het verhaal en ziet de noodzaak van verhalen.’

Heeft het onderzoek en het schrijven ondertussen de pacifist Linssen van mening laten veranderen? Ze denkt even na en zegt dan: ‘Alles wat je doet, zorgt ervoor dat elke overtuiging, die je denkt te hebben, alleen maar oneindig veel genuanceerder in elkaar blijkt te zitten dan je dacht en hoopte. Maar omdat ik filosofie heb gestudeerd, weet ik dat vrijwel niets eenvoudig is. Tegelijkertijd heb ik enorm veel plezier in het steeds weer bevragen van vanzelfsprekendheden.’

Het maken van Kroon was op zijn minst ‘een verrijking. Ik ben een wereld binnengetreden, die ik vooraf nauwelijks kende. Ik had mijn ontmoetingen met mensen, die daarbinnen actief zijn, en hun verhalen niet willen missen. Zeker niet in een tijd waarin er weer een oorlog op het groot-Europese grondgebied woedt.’ 

Kroon, Het Zuidelijk Toneel. Vanaf 15 september t/m 3 december te zien in diverse theaters, startend met een reeks voorstellingen (15 t/m 18 september) in het Geniemuseum in Vught. hzt.nl