De tango heeft een keurig imago. Te keurig soms. Het festival Tango Brutal wil de ontwikkeling van de Argentijnse dans tot op de dag van vandaag laten zien en horen. En: “Het mag best wat ruiger.”

De Heerlense vormgever Marcel van der Heijden is ook gitarist. Op een dag stuitte hij op de tangomuziek. Niet dat onmiddellijk de poorten van Buenos Aires zich voor hem openden maar curieus genoeg wel die van zijn eigen jeugd. De muziek maakte herinneringen aan zijn ouders wakker die in de jaren vijftig en zestig regelmatig hun woonplaats Hoensbroek ontvluchtten om in Valkenburg de tango te gaan dansen. Van der Heijden dook in de geschiedenis van de tango en verloor zichzelf.

Hele volksstammen, in Nederland dan, vielen voor de tango toen Carel Kraayenhof in 2002 tijdens haar huwelijk prinses Máxima tot tranen toe roerde met zijn uitvoering van Astor Piazzolla’s Adios Nonino. Kraayenhof zal er eind mei bij zijn, tijdens Tango Brutal in Heerlen, drie dagen voordat hij de tango naar Zuid-Korea gaat brengen. Hoe kan het toch dat de tango in Nederland nog steeds zoveel losmaakt? “In de hele wereld”, verbetert de bandoneonist. “De tango is zeer universeel. In feite is de tango ontstaan uit de muziek die immigranten uit Europa en Afrika meebrachten naar Argentinië. Hij wordt ook gespeeld met Europese instrumenten als gitaar, cello, piano en viool. Mijn instrument bijvoorbeeld, de bandoneon, is een Duits exportproduct. De muziek is voor iedereen, maar vooral voor Europeanen erg herkenbaar.”

De tangomuziek ontstond aan het einde van de negentiende eeuw en beperkte zich vreemd genoeg vooral tot de steden Buenos Aires en Montevideo. Bijna dagelijks wordt Carel Kraayenhof gevraagd naar de crux van de tango en altijd antwoordt hij met een uitspraak van de Uruguayaanse dichter Horacio Ferrer: “Tango is de eerste glimlach op je gezicht nadat je een zee van tranen bent overgestoken”. Kraayenhof: “Ze noemen het ook wel de blues van Buenos Aires, er zit altijd de verscheurdheid of de melancholie in van de immigrant die zijn land moet verlaten.”

Tijdens Tango Brutal zal Kraayenhof met zijn kompaan Pablo de Balda een lezing geven. “Zie het als een muzikale reis door tangoland en daarbuiten.” Ze zullen laten horen hoe de tango in 1906 klonk en hoe die is geëvolueerd in zijn eigen composities. “Voor mij begon die reis toen ik acht jaar was, ik speelde piano en ik was heel goed in talen. Dat taalgevoel helpt je als muzikant om geluiden te adapteren. Dat ik vervolgens met Astor Piazzola, de grote vernieuwer van de tangomuziek, mocht spelen, heeft me ver gebracht.”

De naam is gevallen. Astor Piazzolla (1921-1992) geldt als de man van de tango nuevo, de nieuwe tango. Hij verrijkte (verloederde, zeggen critici) de traditionele Zuid-Amerikaanse muziek met invloeden uit de jazz en de westerse klassieke muziek die hij als Argentijnse immigrant in New York oppikte. Als componist doet Kraayenhof niet anders; pop, klassiek, folk, zijn hele Hollandse ziel en zaligheid is in zijn composities gelopen. “Nee, ik heb nooit overwogen om in Buenos Aires te vestigen, al voelt het steeds als thuiskomen. Er zijn daar heel veel bandoneonisten en die veel virtuozer zijn dan ik. Ze kunnen er niet van leven, ze rijden er taxi bij of zo.”

Marcel van der Heijden ging in zijn queeste naar de tango op zoek naar het oudste spul dat hij kon vinden. En kwam terecht bij de ‘Creoolse Nachtegaal’ Carlos Gardel (1887-1935), aan wie evenveel smeuïge verhalen kleven als noten. Gardel, die met zijn band om het leven kwam bij een vliegtuigongeluk in Colombia, maakte de tango enorm populair in Zuid-Amerika, maar bracht hem ook naar Europa.

Van der Heijden was er zo van indruk dat hij Gardels muziek wilde laten klinken in Heerlen. Gardel is het vertrekpunt van Brutal Tango. Er zal ook een tentoonstelling over hem worden ingericht, en er worden films en documentaires getoond. Hij sprak zijn connecties aan in het culturele wereldje in Heerlen, en zo ontstond een programma dat vele facetten van de tango laat zien, zowel op het gebied van dans als van muziek. “De tango heeft voor mij, afgezien van de melancholie, ook een zekere schoonheid en reinheid. Maar ook een erotische uitstraling en dan moet ik toch weer aan mijn vader denken. Dat was een hele rustige, beheerste en keurige man. Als ik tangomuziek draai, is het net of ik erbij ben terwijl mijn ouders dansen.”

Maar vanwaar Brutal Tango? “Ik had min of meer een programma klaar, maar vond het wat braaf. Ik wilde de grenzen opzoeken, ook een ruigere versie van de tango laten zien. Iedereen denkt bij tango altijd aan dat klassieke spul, maar er is ook heel veel vernieuwing. De Spaans/Argentijnse groep Otras Aires bijvoorbeeld brengt samples van Gardels muziek. Denk aan wat Gotan, met hun ultramoderne tango met beats, laat horen. En wat drummer Geert Roelofs straks in Heerlen brengt met zijn jazzimprovisaties van Gardel.”

Tango Brutal. Van 25 mei t/m 1 juni op diverse locaties in Heerlen. www.tangobrutal.nl