Mijn moeder denkt dat ik fantasilie heb >>
Ze is nog aan het bijkomen van de premières van de virtual reality opera Eurydice op Cultura Nova in Heerlen en de Biënnale van Venetië. Bezoekers maken daarin een wandeling waarin ze Eurydice achtervolgen. Een omkering van de mythe en een fysieke beleving. ‘Het was de eerste keer dat ik het gevoel had dat mensen mijn voorstelling zien zoals ik wil dat ze haar zien.’
Theater
‘Ik zie Samuel Beckett nog steeds als de oervader, maar ik begin steeds meer te flirten met die andere theaterhervormer, Antonin Artaud. Hij was eigenlijk knettergek, en iedereen vindt zijn theorieën totaal onuitvoerbaar omdat ze elkaar tegenspreken. Hij vond dat het lichaam van de toeschouwer moet worden aangesproken en verzette zich tegen tekstueel gedreven toneel. Het moet directer. Ik denk daar steeds meer over na: hoe kan ik het lichaam van de toeschouwers betrekken in de beleving? Misschien maken nieuwe technologieën zijn theorieën beter uitvoerbaar.
Artaud bouwde een theater rond een individuele toeschouwer, dat kan met virtual reality. Beckett is een muzikale schrijver; mensen direct raken zit voor mij ook heel erg in muziek. Dat begrijp je niet, dat beleef je.
Kris Verdonck gaat ook steeds dieper in op het werk van Becket. Zijn Conversations (at the End of the World) is prachtig. In die voorstelling regent het voortdurend as. Hij gebruikt taal, maar heel direct: ‘Jij hoort mij nog? Dus ik besta.’ Er zit een minutenlange stilte in waarin je wacht, net als in Becketts Wachten op Godot. Er is iets aan de hand in het hier en nu, het is geen vertelling. Je wacht met de acteurs op het einde der tijden en er zit ook prachtige muziek in.’
Beeldende kunst
‘In Venetië vond ik één werk héél mooi, Le Sacre du Printemps van Zheng Bo. Een video-installatie met beelden van een bos, geprojecteerd op een wand, waarin naakte mannen op de grond vallen. Dan draait het shot en wordt het een soort dans van ledematen die allemaal om die bomen heen gevouwen worden. Omdat het beeld gedraaid is, ben je zo ontregeld dat je die vormen niet meer helemaal snapt. Het zijn geen mensjes meer maar nieuwe organismen die met de bomen versmelten; fascinerend wat het kan opleveren als je perspectief zo draait.
Mijn hele huis hangt vol met prenten van Charlotte Salomon. Een joodse kunstenares die 700 gouaches maakte voordat ze op jonge leeftijd gedeporteerd werd naar Auschwitz. Haar moeder en grootouders hebben zelfmoord gepleegd. Iemand zei tegen haar: als je niet in hun voetsporen wil treden, moet je een groot theatraal gebaar maken. En dan begint zij de levensverhalen van haar moeder en overgrootmoeder uit te tekenen. Zij heeft ook haar eigen verleden en toekomst in fantasie opgetekend. Het zijn kwetsbare, bezielde, charmant getekende portretjes en scènetjes. Zo probeerde ze via het leven grip te krijgen op de dood. Ze maakte er één boek van en gaf het aan een dokter net voordat ze op transport werd gezet. Ik hou wel van grote thema’s. Mits eerlijk en naïef, niet meespelend of groots.’
‘Je wacht met de acteurs op het einde der tijden’
Muziek
‘Mijn lief wordt gek omdat ik altijd muziek op heb staan en altijd neurie of zing als een oneindige jukebox. Ik luister veel fado en chansons. Ik hou van eerlijke rauwe stemmen die heel dichtbij klinken. In de fado is stemgebruik zo bezield, het hart ligt op de tong. Je kunt niet om Dulce Pontes, Silvia Pérez Cruz of Mercedes Sosa heen. Hun melancholie vindt weerklank in de krochten van mijn ziel. Het zijn ook fanatische vrouwen, kwetsbaar maar ook ongelofelijk krachtig vanuit de emotie.’
Film
‘Drie films van Andrej Tarkovski: Het Offer, Solaris en Stalker. En de animatiefilm Father en Daughter van Michael Dudok de Wit. De filosofische concepten van Tarkovski komen direct bij mij binnen via – alweer – de muziek. Het is soms wat pretentieus, maar wat ik zo mooi vind is dat hij heel direct is in alles wat hij doet. In Stalker zit een heel lang shot van een treintje in cadans dat me in een ontspannen modus brengt die me helemaal ontregelt. Ook het werk van Michael Dudok de Wit heeft iets meditatiefs. In zijn animaties laat hij ruimte open waarin je je eigen leven kunt projecteren en zelf mag bijkleuren.’
Architectuur
‘Iemand zei over Eurydice dat we voortdurend ruimtes ontwerpen. Dus misschien is mijn fascinatie voor architectuur groter dan ik dacht. Klooster Mamelis bij Vaals van Dom Hans van der Laan is een van de mooiste gebouwen waar ik ooit ben geweest. Een brutalistisch gebouw dat vooral over licht gaat. Als je dat zo ontwerpt, zoek je naar een diep begrip van iets heel wezenlijks. Ik voel me als cultuurkatholiek wel verwant met de mystiek.’
Boeken
‘Mijn moeder denkt dat ik fantasilie heb, omdat ik er van alles bij verzin als ik lees. Ik heb maar drie woorden nodig en dan ben ik een half uur weg. Ik lees nu een boek dat ik zo goed vind dat ik bijna niet verder durf te gaan: De passie van G.H. van Clarice Lispector. Over een kunstenares die een kamer opruimt waar haar dienstmeid woonde. Die wordt beschreven als een kamer die in haar zelf bestaat. Ze maakt dus een reis naar binnen. Bij dat opruimen plet ze een kakkerlak en op dat moment krijgt ze een ervaring die haar hele werkelijkheid op de kop zet. Ook dit gaat over het ontregelen van de werkelijkheid. Er ontstaat een nieuw perspectief waardoor je anders naar de wereld kunt kijken. Zodat je die beter kunt begrijpen.’
foto Bram Graus
Celine Daemen (Schimmert, 1995) startte na de Toneelacademie Maastricht haar Studio Nergens, nu gevestigd in Amsterdam. Ze noemt zichzelf regisseur van interdisciplinaire kunst en maakt producties waarin muziek en een virtual reality een eminente rol spelen.
