In de expositie You Know I Am Not There over Nick Drake is de jonggestorven musicus even afwezig als aanwezig. De Eindhovense kunstenares Danielle Lemaire woont door middel van haar tekeningen en verzamelde archivalia en objecten als het ware tijdelijk met hem samen. door AD HIMMELREICH
De autotocht naar de atelierwoning van Danielle Lemaire in het Eindhovense stadsdeel Tongelre leidt over brede stadswegen, langs oneindige rijen woningen en voortuintjes en allerhande bedrijfjes. Achter een tankstation sla ik af naar een half verborgen smalle weg langs een spoorwegtalud. Het is een verstild oord, een plek waar aangeplante bomen en onkruid een gelukkig leven lijken te leiden, een ‘vouwlijn’ in het stedelijke patroon: precies daar waar het onverwachte zich het beste zou kunnen openbaren. Stadsnatuur is tenslotte ook natuur, een omsloten tuin waarin men zich kan afzonderen.
Lemaire serveert thee met een lichte dropsmaak. Zij spreekt met een levendigheid die allerminst op een introvert karakter wijst en overweldigt met de resem activiteiten die ze tot stand brengt. Die opgewekte gedrevenheid zou je niet direct associëren met het dromerige, bijna oplosbare universum van Nick Drake, het onderwerp van haar expositie You Know I Am Not There in Stedelijk Museum Breda.
Danielle Lemaire (Prinsenbeek, 1967) bracht haar jeugd grotendeels door in Breda en werkte er als zelfstandig kunstenaar van 1990 tot en met 2018. Ze geeft er nog steeds cursussen. Het kunstenaarschap heeft ze niet van vreemden. Komend vanuit Indonesië (toen Nederlands-Indië) vestigde haar vader zich midden jaren vijftig in Breda, waar hij na een opleiding aan de Academie Sint Joost een carrière opbouwde als illustrator en graficus. Dochter Danielle wilde aanvankelijk kunstdocent worden, beschouwde tegelijk de kunst als ultieme vrijplaats voor existentiële vragen. Voor haar is kunst integraal onderdeel van het leven en vervult daarin een dienende rol.
Het werken in verschillende disciplines is voor Danielle het meest natuurlijk. Ze maakt tekeningen, schilderijen, boeken, geluidsdragers, films en geluidsperformances en beheert het eigen label Inner Landscapes. Daarnaast werkt ze als programmeur en curator bij podium en productiehuis Extrapool in Nijmegen. Handig: ook stencildrukkerij Knust Press is deel van Extrapool – bij deze bij deze ‘pioniers op risostencilgebied’ laat zij regelmatig haar drukwerk uitvoeren.
Terwijl ze doorpraat bekijk ik tekeningen in verschillende formaten, een enkele meer dan manshoog. Zo in het echt voor mijn eigen begrijp ik Lemaires taal beter. In fijne lijntekeningen omcirkelt zij reële en vermeende elementen uit de wereld van Nick Drake.
Nick Drake: een musicerende dichter
De jonggestorven Engelse singer-songwriter Nick Drake (1948-1974) liet geen omvangrijk oeuvre na. Zijn bijna onwereldse, verstilde muziek werd door Ashley Hutchings van Fairport Convention ontdekt, die Joe Boyd tipte om met deze veelbelovende jonge muzikant te gaan werken. Maar de poëtische intensiteit van zijn muziek was bepaald geen garantie voor goede verkoopcijfers. Pas na zijn dood groeide een brede schare fans. Gelet op de grote hoeveelheid covers van zijn songs leeft Drake’s muzikale nalatenschap gestaag voort. Tel daarbij een zekere mythevorming op rondom zijn persoon die mede is ingegeven door zijn klinkende kwetsbaarheid en vroege overlijden, en je hebt de nodige ingrediënten voor een cult, hoe beperkt ook.
The Dead Poet, 2019, potlood op papier, 74,5 x 105 cm
In het werk van singer-songwriters ligt de nadruk doorgaans op de tekst. Inspiratie vond Drake zeker in de Engelse romantische poëzie, zoals van Wordsworth en wellicht Coleridge, bevriende dichters die begin negentiende eeuw een poos verbleven in het ruige Lake District. Het lezen van romantische literatuur is nog steeds onderdeel van de opvoeding in gegoede Britse milieus, die ook Drake had ondergaan. We vinden een vergelijkbare achtergrond terug bij de tien jaar jongere Kate Bush, die er met haar hit Wuthering Heights uit 1978 een uitbundig gothic gestileerde vorm aan gaf. Ook haar werk komt deels voort uit een beweging die de innerlijke beleving vooropstelt boven analytische lezing van literaire teksten.
Net als veel generatiegenoten vond Drake inspiratie in het visionaire oeuvre van dichter, schilder en graficus William Blake (1757-1827). Meer nog dan bij de Lake Poets vinden we in Blakes teksten en verbeeldingen een uitgesproken afkeer van de heersende systemen en de opkomende industrialisatie als van het daarmee gegroeide materialisme en egoïsme. Het werk van Blake staat ook vandaag de dag weer in de belangstelling, zoals in de onlangs vertaalde roman Jaag je ploeg over de botten van de doden van de Poolse Olga Tokarczuk.
Het pad achter het huis
‘De werken voor de expositie zijn net opgehaald’, merkt Lemaire terloops op. Ze zijn t/m 7 november 2021 te zien in Stedelijk Museum Breda. Die expositie bestaat onder meer uit tekeningen van verschillende afmetingen. Overal is Nick Drake aanwezig. De contétekening Did Nick Walk Here? uit 2019 is met 95 x 210 cm één van de grootste: een landschap waar Drake zou kunnen of wel moet hebben rondgelopen. Lemaire heeft er het pad achter Drakes huis afgebeeld, dat aan de einder lijkt op te lossen in een psychedelische lijnenwolk. Zelfs de door het perspectief van het pad gesuggereerde horizon, de enige schijnbare rechte die lijkt te zijn toegestaan, lost uiteindelijk op in wilde rondingen. Eronder staat ‘Sweet Pain’, geciteerd uit een brief over Drake, die Lemaire ontving van de in Berlijn werkende singer-songwriter Lulu Kallinen.
Molly’s Universe, 2019, conté en acrylverf op papier, 50 x 65 cm
In andere tekeningen is Drake in persona aanwezig achter zijn lange haren, die Lemaire in lange zwarte contélijnen als het ware heeft uitgekamd, even zorgvuldig als de psychedelisch kringelende uitlopers.
Lemaire presenteert in de expositie ook haar eigen muziek, een korte film en een blog met onder meer interviews met cruciale kenners van Nick Drakes muziek. Voor diens songs zelf moeten wij thuis zelf op zoek gaan.
Misschien is het juist die zachte stem van Drake die bij een kunstenaar van nu appelleert aan een zinnelijke, intuïtieve wijze van kijken naar de wereld. Zou dit ook te maken hebben met de steeds belangrijkere stem van vrouwelijke kunstenaars in het kunstlandschap? Het gevoel voor onderling corresponderende werkelijkheden en de toepassing van verschillende kunstdisciplines lijken bij hen vanzelfsprekender te zijn.
Los hiervan is er al een tijdje veel aandacht voor het verschijnsel singer-songwriter. Lemaire noemt als voorbeelden Bob Dylan, Donovan, Judy Collins, Joan Baez, Joni Mitchell, Vashti Bunyan. Ver van de vele matig getalenteerde zingende-m/v/x-met-gitaar op Youtube spits je je oren bij hedendaagse singer-songwriters als Bill Calahan, Kimya Dawson of Eerie Wanda, Johanna Warren. De twee laatstgenoemden maken deel uit van het zijprogramma bij de tentoonstelling. Dit deel van de muziekwereld vormt een oneindig vertakte familie, die een vrijplaats wil zijn tegen commercie en controle, tegen fysieke macht en meetbaarheid.
Nooit weggeweest
Volgens de geschiedschrijving zouden een overdosis antidepressiva in Drakes lichaam en het naast zijn bed aangetroffen Mythe van Sisyfus van Albert Camus wijzen op zelfmoord. Door zijn entourage wordt deels tegengesproken, deels geloofd dat hij niet langer wilde leven.
Lemaire is tijdens het bestuderen van Drakes leven en werk, het wetenschappelijk klinkende woord ‘onderzoek’ dat tegenwoordig veel door kunstenaars gebruikt wordt, vermijdt ze, ook gestoten op lieden, die ten onrechte beweerden dichtbij Nick Drake te hebben gestaan en het derhalve menen beter te weten. Familie en vrienden, die als Vestaalse Maagden zijn nalatenschap beschermen, benadrukken juist dat kunstenaarschap, waar anderen weer zijn veronderstelde doodsverlangen benadrukken. De vraag is of dat er eigenlijk wel toe doet.
Nick Drake leefde zo intensief dat hij van de wereld vervreemdde. Ter illustratie noemt Lemaire de lange vingernagels die hij tegen het einde van zijn leven cultiveerde. Wellicht is het kunstenaarschap zelf de belichaming van het absurde, dat Camus beschrijft: het besef van onze eindigheid en de onvermijdelijke dood. Wie Drakes breekbare stem zo lang na dato hoort, waant zich in een geologische tijd, die zich uitstrekt voorbij de grens van ieders eigen leven. Hij lijkt nooit te zijn weggeweest, maar hooguit overstemd door de stelligheid van luidere muziekstromingen die sindsdien de revue zijn gepasseerd.
Beyond Our Shadows, 2020, potlood op papier, 222 x 150 cm
