Cultuurhuis de Warande streamt theatervoorstellingennaar zorgcentra. Bezoekers van philharmonie zuidnederland krijgen achtergrondinformatie via een app. Digitalisering rukt op in de kunsten. “We dachten vooraf: het kan natuurlijk nooit tippen aan er echt bij zijn.”
Door Paul van der Steen
De magie van theater moet tegenwoordig opboksen tegen de semipermanente betovering van de digitale wereld. Publiek laat zich lastiger meevoeren. De smartphone brandt in de zak, als die al niet tenminste één of twee keer wordt bekeken tijdens een voorstelling.
Maar diezelfde digitalisering biedt gezelschappen en podia ook tal van nieuwe mogelijkheden. Publiek of een deel daarvan kan makkelijker worden bereikt en worden voorzien van extra’s. Voorstellingen kunnen een nieuwe dimensie krijgen.
Voor de philharmonie zuidnederland heeft digitalisering een duidelijke grens. “We zijn en blijven een symfonieorkest. Dat betekent dat de live-ervaring te allen tijde voorop staat”, beklemtoont Martijn Versteeg, hoofd communicatie en marketing. Dat betekent niet dat er niets mogelijk is. “De Wolfgang-app is al aan zijn derde seizoen toe. Publiek krijgt tijdens concerten tekst en uitleg, verdiepende achtergrondinformatie. Twintig procent van onze bezoekers maakt er gebruik van. De app voorziet in een behoefte. Mensen laten weten dat het hun concertervaring verrijkt. Het slecht ook drempels. Klassieke muziek wordt minder moeilijk gevonden omdat we dit bieden.”
Om in en rond het orkest de handen op elkaar te krijgen voor de app moest wel de nodige weerstand worden overwonnen. De smartphoneplaag rukte op in de concertzalen en dan zou de philharmonie zuidnederland zelf mee gaan doen aan iets dat het gebruik van die telefoons stimuleert. “Maar inmiddels ziet iedereen hoe goed het werkt”, zegt Versteeg. “Bovendien is de app ook zo gemaakt dat de overlast miniem is, alleen al vanwege witte letters op een zwarte achtergrond.”
Een andere digitale vorm is de video-inleiding. “Bij veel van onze uitvoeringen kunnen toeschouwers die dat willen vooraf naar een inleiding. Dat wordt gewaardeerd. Maar voor veel gezinnen is het al lastig genoeg om vlak na het spitsuur van de dag op tijd voor een concert in een theaterzaal te zijn. Daarom verspreiden we nu ook ongeveer een week voorafgaand aan uitvoeringen een video-inleiding. Musici van het orkest vertellen over de werken. We sturen ze actief naar bezoekers en ze staan ook op een vaste, herkenbare plaats op onze website.”
Sinds eind juni is philharmonie zuidnederland ook partner bij een app van Stingray Classics (voorheen Stingray Brava). Naast hun lineaire programmering via tv bieden ze nu een hele catalogus aan concerten aan via smartphone en tablet. “Daar zitten door hen en door ons gemaakte registraties van concerten van de philharmonie zuidnederland bij. Er komen ook livestreams van onze concerten. Het vormt een mooie muziekbibliotheek voor de vaste aanhang van het orkest, maar je bereikt er ook nieuwe mensen mee. En wellicht houden we er zelfs uitnodigingen voor optredens in het buitenland aan over.”
Toneelgroep Maastricht bekijkt de inzet van digitale middelen per voorstelling. Directeur/acteur/regisseur Servé Hermans: “Wat heeft die nodig? Wat past in dit geval? Het is maatwerk. Feit is dat het publiek door de digitalisering en alle beschikbare middelen veel meer aan beeld gewend is geraakt en ook een beetje verwend is geraakt. Veel entertainment is daardoor visueler aan het worden. Vanwege de mogelijkheden, soms ook uit nood geboren. Een circus in Duitsland onderving onlangs het verbod op dierenacts met een videoscherm rondom waarop tijdens een voorstelling twee keer een ode aan het klassieke circus mét dieren werd gebracht.”
Schouwburgen kennen hun beperkingen als het om digitale decors gaat. “Het blijft hoe dan ook klassiek lijsttheater op een podium. Je reist van theater naar theater wat ook logistiek problemen geeft. Bij voorstellingen op een en dezelfde locatie is meer mogelijk. Toneel is sowieso in veel gevallen een langzame, uitgebeende theatervorm vergelijkbaar met de slow read en slow tv. Bij een voorstelling als Ich bau dir ein Schloss voldeden Mieneke Bakker en de taal. Vaak werd er ook gespeeld voor zaaltjes met een stuk of zestig toeschouwers. Dat maakt het wat makkelijker. The Great Gatsby naar het boek van F. Scott Fitzgerald halen we uit de roaring twenties naar het nu, maar we willen met het decor wel de jetsetsfeer en de feesten tot leven roepen. Dat gaan we doen met wanden van melkglas waarop we digitaal kunnen projecteren.”
De ontwikkelingen gaan hard. Volgens Hermans is het onmogelijk voor een gezelschap als Toneelgroep Maastricht om alles bij te houden, al doen sommige lichttechnici behoorlijk hun best. “Maar je kunt niet alles zelf uitvinden. We huren vaak specialisten in. Voor de digitale projecties in The Great Gatsby is dat Guy Cassiers, die met dit soort zaken tot in de Scala van Milaan is bezig geweest.”
Voor publieksbereik gebruikt Toneelgroep Maastricht zowel papier als de digitale kanalen.
“Soms werkt het om via de social media buzz te creëren. Of om een extra digitale wereld naast de voorstelling te creëren. Voor de familievoorstelling De vier heemskinderen lijkt me dat wel wat. Maar heel klassieke campagnes kunnen ook werken. Kijk hoe een musicalproductie als Soldaat van Oranje naam heeft gemaakt. Drie weken lang met een poster op een station hangen betekent dat sommige mensen er meermalen per dag mee geconfronteerd worden. Dat is toch anders dan een banner die veel mensen vooral irriteert en die snel wordt weggeklikt. Laatst hebben we een commerciële bijlage in de Volkskrant gehad. Dan bereik je toch zeshonderdduizend lezers. Een krant als het Algemeen Dagblad experimenteert met tussenvormen, advertorials die nauwelijks zijn te onderscheiden van redactionele artikelen.”
Digitalisering biedt ook mogelijkheden voor doelgroepen waarvoor de gang naar de theaters moeilijk is. Cultuurhuis de Warande in Turnhout streamt sinds februari 2016 voorstellingen voor woonzorgcentra in de regio. “Dat begon met een tehuis. Later werden dat er vijf, vijftien zelfs”, vertelt hoofd communicatie Mieke Mermans. “Vorig jaar juni was een optreden zelfs te zien in 24 verschillende woonzorgcentra in de provincie Antwerpen.”
De Warande zorgt voor een camera in de zaal die de voorstelling registreert en verspreidt het signaal bijvoorbeeld via YouTube of Facebook. “Van de woonzorgcentra verlangen we dat ze hun gemeenschappelijke ruimtes een beetje theatraal aankleden: verduistering, lichtjes op tafel, affiches in het gebouw, een rode loper. Veel plekken organiseren nog een muzikale opwarmer voordat er wordt overgegaan naar de schouwburg. Als de voorstelling het toelaat, richten de artiesten zich met een blik in de camera ook nog even rechtstreeks tot de kijkers in de woonzorgcentra.”
De mate van klanttevredenheid verraste de Warande. Mermans: “We dachten vooraf: het kan natuurlijk nooit tippen aan er echt bij zijn. Maar de bewoners vinden het prachtig. Ze genieten niet alleen van het gebodene, maar ook van de herinneringen aan theaterbezoek in het verleden en soms aan hun overleden partner.”
Sinds 2013 is bij een beperkt deel van de voorstellingen ook audiodescriptie voor blinden en slechtzienden beschikbaar. Mermans: “Via een koptelefoon krijgen zij extra informatie over dat wat te zien is: opkomsten, valpartijen, mimiek dat soort dingen. Via de Vereniging voor Blinden en Slechtzienden (VeBeS) worden aan het begin van het seizoen een tiental voorstellingen uitgezocht, waar blinden en slechtzienden dan naartoe komen. Bij veel daarvan, denk aan monologen of concerten, is de extra informatie niet nodig. Bij die enkele voorstelling of voorstellingen waar het wel wat toevoegt, kost het nog best wat extra voorbereiding. Audiodescriptoren bezoeken repetities en laten zich filmmateriaal van voorstellingen toesturen om te weten wat er gaat komen en waar ze hun rol kunnen spelen.”
