Twee jaar na de opening staat ECI Cultuurfabriek in Roermond op de drempel van een faillissement. Uit een vernietigend rapport blijkt dat de cultuurtempel op drijfzand is gebouwd en dat de gemeente nog steeds geen visie op de toekomst heeft. Directeur René Lebens blijft intussen lachen. “Alles wat je er uitgooit, doet afbreuk aan het concept.”

Er zijn billboards met opvallend kuise foto’s van naaktfotografe Lilith nodig om bezoekers door de bouwput rond de ECI Cultuurfabriek in Roermond te leiden. Nog twee jaar zal het duren eer de omgeving aan de Roerdelta is opgeknapt. Niet alleen de buitenkant gaat door de mangel. Twee jaar na de opening wordt de cultuurfabriek op alle onderdelen tegen het licht gehouden.

Bijna achttien miljoen euro brachten Roermond, de omliggende gemeenten en de provincie bijeen om Midden-Limburg te verrijken met een cultuurtempel van (groot)stedelijke allure. De 6500 vierkante meter grote ECI Cultuurfabriek biedt onderdak aan een theater, een filmhuis, een expositieruimte, een poppodium, een muziekschool, volwasseneneducatie, theatercafé en een sterrenrestaurant. De vier miljoen euro tellende exploitatie steunt voor de helft op subsidies. Inmiddels is er een huurachterstand van negen ton. Met uitstel van betaling is een faillissement voorkomen.

Helemaal onverwacht komt het echec niet. De prognoses uit 2010 – ECI zou 240.000 bezoekers per jaar trekken – waren, zacht uitgedrukt, niet in overeenstemming met wat Roermond (55.000 inwoners) en omliggende regio (25.000 inwoners) aan cultuurbezoekers op de been kan brengen. Probleem van de bisschopsstad is het gebrek aan achterland: acht kilometer ten oosten ligt Duitsland, 8 kilometer westwaarts begint België. Pijnlijk was hoe de personeelsvereniging van de gemeente Roermond na overleg met ECI het jaarlijkse feestje toch maar liever in het Oranjerie Theater boekte.

Ruim een jaar na de opening in 2012 stelde de Roermondse gemeenteraad een commissie in om het echec te onderzoeken. Belangrijkste conclusie: burgemeester en wethouders hadden bij de besluitvorming in 2007 vooral oog voor de herbestemming van het gebouw, een voormalige chemiefabriek aan de oever van de Roer, en de stedelijke ontwikkeling van de omgeving. De culturele invulling van de cultuurtempel werd beschouwd als bijzaak.

Zeven jaar later blijkt Roermond nog weinig te hebben geleerd. Van een visie op de toekomst van ECI Cultuurfabriek is, aldus het onderzoek, nog steeds geen sprake. Er is een “negatieve dynamiek” tussen gemeente en de stichting ECI, de raad wordt niet goed geïnformeerd, en beheer en exploitatie zijn gebrekkig dankzij gebrek aan visie.

ECI-directeur René Lebens (Limbricht, 1959), lijkt niet gebukt te gaan onder de malaise en de kritiek op zijn functioneren. Met een brede glimlach schuift hij aan in het café van de Roermondse cultuurtempel, die hij vergelijkt met de Verkadefabriek in Den Bosch. Hoewel ECI op vrijwel alle fronten een puntje kan zuigen aan de Bossche tegenvoeter, vindt Lebens de Roermondse cultuurtempel toch aantrekkelijker.

Hoe vaak heeft hij aan opstappen gedacht? “Niet”, verzekert Lebens, “Al vier maanden na de opening bevond ik me in een nieuwe werkelijkheid toen bleek dat het budget voor activiteiten en programmering een half miljoen euro lager was dan me was voorgehouden. Toen ik aantrad, was er nog geen huurcontract en ik wist niet beter dan dat de huurprijs van het gebouw los zou staan van de gemeentelijke bijdrage. Dat bleek dus niet zo en toen heb ik meteen een nieuw, realistischer, scenario geschreven. Je kunt dan blijven of opstappen, ik wilde door met het team.”

Had je niet meteen aan de bel moeten trekken?

“Je wil niet weten hoeveel discussie er is geweest. Raja Fick-Moussaoui was de eerste wethouder met wie ik te maken kreeg. Een maand later zat er een nieuw college. Inmiddels ben ik aan de derde wethouder toe en ook de derde Raad van Toezicht. Dat schiet niet op.”

De samenwerking met het Bonnefantenmuseum liep op de klippen. Spijtig?

“Zeker. Maar de expertise van het Bonnefanten kostte ook geld, 250.000 euro. En dat was er dus niet. We moesten de ambitie om financiële redenen terugschroeven.”

Lag de lat in het begin ook niet te hoog?

“Voor Roermondse begrippen wel. Er lag al een contract tussen gemeente en Bonnefanten dat wij overnamen omdat we te weinig expertise hebben. Er kwamen te weinig bezoekers. Als je het aantal bezoekers afzette tegen de kosten, kom je op tweehonderd euro per kaartje of zo. Als je flink moet bezuinigen, is dat niet te verantwoorden.”

Wie heeft de foto-expositie van Lilith dan binnengehaald?

“Dat heb ik met mijn team gedaan.”

En je zegt net dat je er geen verstand van hebt?

Lacht: “Ik doe dat op gevoel, ik denk dat ik weet wat er in dit gebouw past. Voorwaarde is dat het professioneel wordt gepresenteerd. Het budget voor de exposities is nu vijftig mille per jaar, we trekken nu zo’n negenduizend bezoekers.”

Hoeveel heb je nu voor programmering?

“Ongeveer zeven ton. Nog steeds moet ik uitleggen dat De Raad van Toezicht communiceerde dat we konden starten met een budget van 1,5 miljoen euro. Er werd vervolgens een subsidieplafond ingesteld. Voorbeeld: energie stond voor negentig mille in de boeken, in werkelijkheid ging die kostenpost naar 150.000 euro. Het verschil moet met extra inkomsten worden gecompenseerd.”

Een van de verwijten uit het rapport is dat er vooral vanuit de renovatie van het gebouw werd gedacht en niet vanuit de inhoud. Cultuur hangt er maar wat bij.

“Ik vond het wel verrassend dat het zo expliciet werd geformuleerd. Na het opknappen van de binnenstad, de bouw van het Retail Park Roermond en het verbeteren van de ontsluiting van de stad werden de plannen voor ECI uitgewerkt. In het rapport vind ik geen antwoord op de vraag hoe het verschil van inzicht tussen Raad van Toezicht en het college van Burgemeester en wethouders over de gemeentelijke bijdrage is ontstaan.”

De ambities van ECI Cultuurfabriek waren dus een wassen neus?

“Het was totaal onduidelijk voor én de gemeente én de Raad van Toezicht hoeveel geld er precies voor ECI beschikbaar zou zijn. Er waren vage afspraken. En uiteindelijk was er dus een half miljoen minder volgens de Raad van Toezicht. Toen heb ik de prognoses bijgesteld en besloten mijn schouders eronder te zetten.”

Waar is het in de exploitatie mis gegaan?

“In de programmering van het poppodium hebben we flink uitgepakt. Het is lastig om in Roermond, een stad zonder studenten, zonder ervaring met een groot podium, een goed programma neer te zetten.”

Inmiddels is de Azijnfabriek, het poppodium van vroeger, elders in de stad weer geopend. Kun je het poppodium van ECI niet sluiten?

“Alles wat je er hier uitgooit, doet afbreuk aan het concept. En ik geloof in dit concept. We hebben de cijfers bijgesteld en financieel is pop nu onder controle, maar de bezoekersaantallen bevallen nog niet. Ik denk dat we door kunnen groeien naar 30.000 bezoekers.”

Waar zie je de grootste kansen om geld te verdienen?

“Het verdienmodel zit in de horeca. Ik denk toch dat je hier warm welkom moet worden geheten in een horeca-omgeving. De bezoeker moet vervolgens verleid worden tot een culturele activiteit en daarna moet hij weer opgevangen worden in de horeca.”

Voorafgaand aan film of theater ga je niet even langs bij sterrenrestaurant One…

“Nee, die formule is aanvullend. Het probleem is dat je het eetcafé hier moet zoeken. En de foyer is niet te belopen vanuit de keuken. De logistiek is niet ideaal.”

Zie je wel eens politici hier?

“Ja hoor. Er is wel een groot contrast tussen bezoekers van binnen en buiten de regio. Die van buiten kijken hun ogen uit, vanuit de stad en de regio hoor ik vooral negatieve geluiden, wordt ECI niet omarmd.”

Hoe komt dat?

“Kennelijk is er een ander verwachtingspatroon gecreëerd. Er komen hier mensen voor een cursus en denken dan dat alles gratis is omdat ze in Roermond wonen. Andere partijen denken dat de kosten voor ECI zijn en de opbrengsten voor henzelf.”

De amateurverenigingen zijn vertrokken…

“Het geluid in de repetitiezaal was te horen tot in de filmzalen. En de theaterzaal kan ik niet aanbieden op vrijdagavond.”

Wat verwijt je je zelf?

“Ik had eerder moeten ingrijpen bij het poppodium.”

En de kritiek op je persoonlijk functioneren? De Limburger citeerde coördinatoren die je als arrogant, weinig communicatief en financieel slecht onderlegd omschreven.

“Wat kan ik zeggen? Naast het opbouwen van een locatie en een organisatie moest ik aantreden als crisismanager. Ik moest meteen mensen in deeltijd ontslaan, daar maak je jezelf niet populair mee. Die citaten zijn uit 2012. Ik nodig je uit met de huidige programmeurs te praten.”

Waar ligt je eigen grens?

“Er is al veel afgebroken en gesaneerd. Ik wil opbouwen.”

Je hebt de ambitie teruggebracht naar stad en regio maar je blijft geloven in meer?

“De grens blijft lastig, Duitsers komen niet naar Ivo Niehe. Ik denk echt dat we over twee jaar over de hele linie die 240.0000 bezoekers kunnen trekken. Popmuziek en tentoonstellingen spelen daar een rol in. En ook cursisten en losse bezoekers aan de horeca. Maar de huurschuld moet gesaneerd worden en het budget omhoog. Dan spreek je over anderhalf miljoen erbij. En de horeca moet een belangrijkere rol kunnen spelen. Daarbij hebben we minimaal twee creatieve en commerciële mensen extra nodig.”

Ga je de omhelzing van Roermond nog krijgen?

“Ja, daar zetten we alles op in.”

Foto boven: Gemeente Roermond.