Herdenken is beter dan niet herdenken, zei Stefan Hertmans begin dit jaar in een interview. Zijn boek Oorlog en terpentijn gaat over zijn grootvader gedurende de Eerste Wereldoorlog – excuses alvast voor deze botte samenvatting waarmee ik zijn prachtige taal en nog veel meer in dat boek onnoemelijk tekort doe.

Het is honderd jaar geleden dat die oorlog begon, dus beleven we een jaar vol herdenkingsvroomheid. Hertmans’ boek maakt er deel van uit, en hij begrijpt het mechanisme. “Als de laatste getuigen verdwenen zijn, wordt het herdenken groot en algemeen. God, we zijn vergeten om hun vragen te stellen en nu kan het niet meer. En dan gaan we overdrijven. Er komen kitscherige en commerciële kantjes aan.”

Die kennen we. War Horse bijvoorbeeld, en, geplukt uit die andere oorlog, Anne, ook een musical.

Herdenken kan ook anders. Verderop in deze Zuiderlucht staat een artikel van Ewoud Kieft, die heeft onderzocht waarom kunstenaars en intellectuelen in 1914 ten strijde trokken, en waarom wij dat, met onze weerzin tegen oorlog, maar niet kunnen begrijpen. Ze waren oprecht bezorgd over de toekomst van Europa, over het nietsontziend kapitalisme, over het verlies van saamhorigheid, over machtspolitiek, corrupte bestuurders en toenemend materialisme. Klinkt dat niet een beetje als nu?

:::::::::::::::_

‘Oorlog brengt de mensen dichter bij elkaar en heeft een reinigende en zuiverende uitwerking.’

:::::::::::::::__

Ze meenden oprecht dat de oorlog de mensen weer dichter bij zichzelf zou brengen, een gevoel van bezieling en solidariteit zou losmaken en dat de gewapende strijd een reinigende en zuiverende werking zou hebben. Klinkt dat niet een beetje als de teksten van ISIS?

Moeten we herdenken? Zeker, zegt Maxim Leo, schrijver van Haltet euer Herz bereit. Het boek gaat over zijn jeugd in de DDR, tot de val van de Muur in 1989. Dat is nu 25 jaar geleden, deze maand herdenken we dat, en dus wordt het boek nu in tal van landen vertaald. Herdenken is belangrijk, zegt Leo, al is het maar om onder ogen te zien dat we in die kwart eeuw niet alleen zijn gaan overdrijven, we hebben de geschiedenis van 1989 ook nog eens hopeloos verdraaid. “In ons hoofd zit een massameeting vol demonstranten die ‘Wir sind das Volk’ scanderen.” In werkelijkheid waren het 3000 mensen die “uit een mengeling van nieuwsgierigheid en opportunisme naar de Muur waren gekomen. Ze wilden jeans uit het Westen.” Ik zocht Maxim Leo op in de Oost-Berlijnse straat van zijn jeugd, waar hij sinds kort weer woont. Het interview vindt u vanaf pagina 8.

Over boeken gesproken. Op donderdag 27 november presenteren we Mamma Sicilia van Pieter Beek, een bundeling van de stukjes die hij in de periode 2007-2012 schreef voor Zuiderlucht over zijn verblijf op het eiland. Begunstigers van Zuiderlucht krijgen het boek gratis. Als ze op de 27e langskomen (in De Brandweer in Maastricht) zelfs met een handtekening van de auteur. Als u nog steeds geen ZL-begunstiger bent: Mamma Sicilia is een mooie gelegenheid om het gauw te worden.

Voor intussen: veel leesplezier met ZL11.