Op de radio hoorde ik een anekdote over de Griekse operazangeres Maria Callas. Ze was uitgenodigd door een Duitse tv-zender, het zal in de jaren zestig zijn geweest, maar ze kwam niet opdagen. Natuurverschijnselen zijn nu eenmaal niet op afroep beschikbaar, verontschuldigde de presentator zich voor de lege stoel naast hem. Het was live-tv, hij verwees de kijkers naar een andere zender: “Schauen Sie sich etwas anderes an.”
In die tijd was televisie nog een venster op de wereld, en geen gewiekste manipulator van commerciële belangen, zoals nu. Tegenwoordig zou een behulpzame verwijzing naar een andere zender het doodvonnis betekenen van een presentator. Kijkers weg = budget weg = programma weg.
De laatste tijd verschijnen er alarmerende boeken over de impact van tv-series en films; droomfabrieken als Hollywood en Netflix zouden de wereld rijp maken voor autoritaire leiders. Door het collectief slurpen van series als House of Cards, Homeland en Game of Thrones worden mensen cynisch over het oplossend vermogen van de democratie zoals wij die kennen. Weg met het praatparlement en de pseudo-inspraak, alleen een Sterke Man kan ons nog uit het moeras trekken. Zoals op tv.
Het is mede daardoor dat, zoals de vroegere studentenleider Daniel Cohn-Bendit zei na de opmars van de gele hesjes in Parijs, demonstranten niet langer roepen om het aftreden van een generaal, maar om het aantreden. Dat de democratie, met al haar feilen, een niet onsuccesvolle remedie is gebleken tegen het op gewelddadige wijze beslechten van conflicten, ze zijn het alweer vergeten.
Intussen heeft de mensheid zich in enkele wereldomvattende crises geloodst waar ze niet meer uitkomt. Slimheid alleen is niet genoeg als de overlegmodellen haperen en geopolitieke machtsblokken elkaar vinden in het frustreren van duurzame oplossingen.
We zouden beter moeten weten. De mens is allesbehalve machtiger dan de geschiedenis. In zijn jongste boek Wij, de mens wrijft Frank Westerman ons dat nog maar eens in. Op de volgende pagina’s van deze Zuiderlucht treft u een interview met de schrijver aan met als veelzeggende kop ‘Wie denken we wel dat we zijn.’
Dat er, om andere redenen, weinig aanleiding tot optimisme bestaat, wisten we al van Arthur Schopenhauer en Michel Houellebecq, zoals bekend geen lachebekjes. Ze beschouwen de begeerte als motor van het menselijke ongeluk. Als dat zo is, zegt Yannick Dangre op pagina 12, kun je dat lijden beter omvormen tot een esthetische ervaring, en de kleine momenten van geluk erkennen en koesteren.
Dan hebben we het nog niet gehad over de angsten en neuroses in onszelf, het domein van filmmaker en beeldend kunstenaar David Lynch wiens beeldend werk momenteel te zien is in Maastricht. We stuurden er onze Lynch-kenner Kevin Toma op af om verslag te doen. Hij leverde het prachtige omslagverhaal, zie pagina 22, over “dwalen en schuifelen, door een wereld die alsmaar aan je verstand ontglipt.”
Het zou een thema kunnen zijn voor een opera met Maria Callas, maar die is al meer dan dertig jaar dood. Toch trad ze eind november nog op in Bozar en Carré – als hologram. Hoe akelig is dat?
WIDO SMEETS | hoofdredacteur
w.smeets@zuiderlucht.eu
