Voor hun voorstelling La Loba reizen theatermakers Hélène Vrijdag en Timo Tembuyser af naar Thailand om daar hun wilde en vrije stem te ontdekken. Op zoek naar het duet in de ultieme frequentie. door Emile Hollman

Mannen zijn in de regel bassen of tenoren en vrouwen alten en sopranen. Hoe overzichtelijk kan het leven zijn. Maar juist die rolverdeling legt ons beperkingen op, weet Hélène Vrijdag (Rennes, 1996) die dit jaar afstudeert aan de Toneelacademie Maastricht. Samen met Timo Tembuyser (Aalst, 1991) onderzocht ze het bereik van de stem en ontdekte de frequentie waar de mannen- en de vrouwenstem elkaar overlappen. Die toonhoogte nemen ze als uitgangspunt voor de productie La Loba en moet leiden tot een gemeenschappelijk of zo je wil genderneutraal bereik.

Vrijdag zong vorig jaar met vijftien andere zangers in de voorstelling Mementum van Tembuyser op festival Cement in een coproductie met VIA ZUID. Daar ontdekten ze hun wederzijde fascinatie voor het duet en het wezen van de stem. “In onze samenleving gebruiken we de stem in een mooi kader van taal en woorden. Maar we hebben ook een wilde stem die we nooit gebruiken. Die kun je bereiken als je vanuit je adem meer ruimte neemt om je stem te gebruiken, op een frequentie die je zou kunnen ervaren als jouw dagtrilling.”

Om hun onderzoek te verdiepen gaan beide theatermakers drie weken naar een Thais eiland voor een wild roots vocal journey van Amit Carmeli. Daarna timmeren ze de voorstelling in een paar weken af. “In een bepaald bewustzijn en meditatie gaan we er werken om geluid te geven aan je diepste stem. Soms zullen we samen zingen, liederen zonder bestaande woorden maar die kunnen bestaan uit opeenvolgende klanken.”

Hélène Vrijdag.

Vrijdag denkt dat het vinden van die stem kan helpen om een zekere schaamteloosheid en speelsheid de ruimte te geven. “Op de Toneelacademie worden we getraind om een bepaalde taal te spreken, die is laag, die is technisch. Als je goed articuleert krijg je een mooi stemgebruik dat het goed doet bij het publiek. Dat geldt ook voor professionele zangers: je wordt geacht je stem op een bepaalde manier te gebruiken. Het voldoet aan onze westerse normen, zo klinkt het in ons westers oor niet vals en zo ben je technisch begaafd om iets over te brengen met je stem. Toch heb ik ervaren dat daarbij een heel belangrijk gedeelte van het stembereik nog onontgonnen gebied is voor veel mensen. De keren dat ik stemmen uit dat gebied heb gehoord, hebben me heel diep geraakt. Bijvoorbeeld in stemsessies met anderen waarbij ik zelf een bepaalde vrijheid voelde een heel eerlijk stemgeluid in te nemen. “Ik denk dat je een eerlijk stemgeluid hebt als je zonder schaamte met een volle teug adem met je adem kan zingen. Het stemgebruik is nog steeds heel erg gender bepaald; Timo is een tenor, ik een sopraan. Die kaders kunnen doorbroken worden en dan ontstaat er een mooi en belangrijk vuur dat ook man en vrouw bij elkaar brengt of de tweedeling onbelangrijk maakt.”

Hélène Vrijdag werd geïnspireerd door een legende uit De ontembare vrouw van Clarissa Pinkola Estes. Het gaat over een oude vrouw, La Loba genaamd, die in een klein hutje in een bos botten en beenderen verzamelt van wilde dieren, vooral van wolven. Ze zingt een intens lied boven de knoken, net zolang tot er weer vlees rond de botten komt, vlees wordt vacht en zo verschijnen er wolven in haar hut. La Loba kijkt hen na als ze richting horizon rennen en ziet dat het lachende vrouwen zijn geworden. Vrijdag: “Het sprak tot mijn fantasie en mijn eigen wens om de wolven te bevrijden via de stem.”

In de voorstelling zal sprake zijn van een duet in verschillende genres: een opera duet en een oer-duet. “In de opera of geluidschoreografie worden de legende en de mythe langzaam zichtbaar tot we de operavorm van ons afgooien en we aan het einde een eerlijk en puur duet kunnen vormen. Wij noemen het een opera of oer-duet over de eeuwige of ouderwetse dualiteit tussen man en vrouw, tussen sopraan en tenor, tussen wolf en mens.”

En wat willen ze het publiek uiteindelijk meegeven? “Ik hoop dat het publiek een andere notie van stem meeneemt en intuïtief naar de voorstelling kan kijken, we gaan niks uitleggen of zeggen wat ze moeten gebruiken.”

Vrijdag en Tembuyser krijgen de kans om La Loba te maken van VIA ZUID en festival Cement. De talentontwikkelaars van VIA ZUID begeleiden de jonge makers, Cement is naast een inhoudelijke sparringpartner ook de producent voor de productie. Hélène Vrijdag: “Ze helpen me een stem te geven aan iets dat in mij speelt.”

La Loba is te zien op Festival Cement, tussen 20 en 28 maart in Den Bosch. viazuid.com/makers/helene-vrijdag