Haar hele jeugd offerde de Indiase Durga Arya op aan de kathak, de klassieke dans uit Noord-India. “Kathak is een en al devotie”, zegt de danseres die nu een dansschool bestiert in het Duitse Essen. De kathak verliest terrein. De jeugd wil dansen zoals de filmsterren uit Bollywood.
Het is een snikhete dag in een slaperige buitenwijk van Essen. Die Mannschaft zal deze middag voetballen voor een plek in de halve finale van het WK voetbal. Er passeert een auto met wapperende vlaggetjes in de Duitse driekleur, de chauffeur is ongetwijfeld op weg naar een televisie.
Even later stapt Beate uit haar auto. De struise Duitse valt op in haar salwaar kameez, een Indiase jurk tot over de knie met daaronder een maatloze broek. Ze gaat naar haar wekelijkse cursus kathak, een klassieke dans uit het noorden van India. Hoe onopvallend het huis van danslerares Durga Arya (49) van de buitenkant ook mag zijn, van binnen ademt het de sfeer van haar geboorteland. Er hangen geuren van wierook en vers bereide curry, de goden hebben hun plaats aan de muur.
Vijftien jaar geleden werd Arya in India ten huwelijk gevraagd door haar huidige echtgenoot Karsten Kruger, een Duitse leraar die werkte op een school in Delhi. Durga was destijds een graag geziene gast op de culturele feesten van de Duitse ambassade. Ze had toen al een naam hoog te houden – ze danst sinds haar zevende levensjaar, vanaf haar zeventiende reisde ze in India van dansfestival naar dansfestival. Nog voor het huwelijksaanzoek bood Kruger aan een tournee van vier maanden te organiseren in Duitsland. Het was nooit de bedoeling geweest van Arya om te trouwen. “Ik had mijn leven opgeofferd aan de kathak”, zegt ze.
Het kostte Durga Arya aanvankelijk veel moeite om te aarden in Duitsland. Het hielp dat Essen een tamelijk grote Indiase gemeenschap heeft en dat er een tempel is waar alle belangrijke hindoegoden een plek hebben gevonden. Durga, zelf vernoemd naar de krijgshaftige moedergod Durga die altijd op een leeuw wordt afgebeeld, maakt ondanks haar geringe lengte een kordate indruk. Ze praat gehaast, in haar gebaren is ze resoluut. Haar nagels zijn gelakt, er zit rood pigment in haar scheiding, op haar voorhoofd prijkt een vermiljoenrode bindi – een stip ter decoratie – en ze draagt een kleine oorbel in de flank van haar neus. In alles straalt ze uit wie zij is en waar ze vandaan komt.
Ooit vertrokken haar ouders uit de bergen van Himachal Pradesh naar de hoofdstad Delhi om werk te vinden. Op school viel de jonge Durga op door haar muzikaliteit en haar beweeglijkheid. “De muziekleraar op school spoorde mijn ouders aan om mij te onderrichtten in muziek en dans. Mijn ouders verontschuldigden zich: ‘Wij komen uit een dorp en weten niets er niets van. Maar als u het zegt, dan is zij vanaf nu uw dochter.’
Vanaf dat moment danste Durga Arya van ’s morgens tot ’s avonds. Uiteindelijk mocht ze in de leer bij de grote kathakdanser Pandit Birju Maharaj wiens familie uit Lucknow in het noorden van India al eeuwenlang de traditie van kathak hooghoudt. Arya wordt nog kleiner als ze over haar goeroe spreekt. “Niemand kan het geloven, hij danst nog steeds als een jongeman.” Dankzij hem kon zij zelf uitgroeien tot een ster.
Naast Beate nemen twee meisjes van Indiase komaf plaats op het dansvloertje in de kelder van Durga’s woning. Ook hier een schrijn waar talloze goden uit het hindoepantheon worden geëerd. De kathak is afgeleid van kathakar, verhalenverteller. Eeuwen geleden trokken zangers, dansers en muzikanten van tempel naar tempel om de verhalen die god Krishna aan zijn wagenmenner Arjuna te verkondigen in woord, muziek en beweging. Later werd kathak een verfijnde hofkunst die op speciale scholen werd onderricht.
Arya zet een gettoblaster aan waaruit snelle ritmes van tabla’s, typisch Indiase trommels, opklinken. Ze klapt in haar handen en haar cursisten schieten in beweging. Aan hun enkels hangen 65 traditionele belletjes, de ghunghrus, die een traditioneel geluid maken. Ze leidt hen door hard met haar platte voet op de plavuizen te klappen en mee te tellen. De ritmes zijn snel en lijken ingewikkeld. Steeds opnieuw legt ze de tabla’s het zwijgen op om te corrigeren. Binnen de kortste keren zijn de plavuizen glibberig van het zweet.
Geen land ter wereld waar de devotie er zo met de paplepel wordt ingegoten als in het overwegend hindoeïstische India. Geen buurt zonder tempel, geen straat zonder goden, geen huis zonder schrijn. Het talent om te aanbidden is er zo groot dat ook de filmsterren van Bollywood er welhaast een goddelijke status genieten. Sinds de onafhankelijkheid in 1947 zijn er meer dan vijftigduizend films gemaakt. Films die onmiskenbaar Indiaas zijn, die de Indiase cultuur uitdragen door zang en dans aan een verhaal te smeden, eigenlijk dezelfde basis die ten grondslag ligt aan de kathak. Nooit heeft men zich in Bollywood veel aangetrokken van de productie in Hollywood.
In het westen werden de Bollywoodfilms vaak weggezet als huppelende niemendalletjes, veelal gebaseerd op een simpele liefdesgeschiedenis. In India zelf bracht menige film heel wat discussie teweeg. Want de patserige mannelijke hoofdrolspelers blijken niet zelden bereid om de heilige tradities te trotseren teneinde een meisje uit een andere kaste te schaken. Vaak ondermijnen ze het gezag van priesters en familie en draait de film uit op het maken van keuzes: voor de goede oude traditie of je eigen geluk.
In de preutse Indiase film speelt dans nog steeds een prominente rol. Wat niet met de mond mag worden beleden, kan wel uitgedrukt worden in een scala aan gebaren die de geoefende Indiase danser tot zijn beschikking heeft. De Bollywood-choreografen hebben goed gekeken naar de klassieke dansen waar vrijwel alle emoties een eigen manier van uitdrukken hebben gekregen. Angst, kracht, liefde, devotie, verdriet, verrassing, verbazing: Durga Arya kan ze moeiteloos achter elkaar uitdrukken terwijl ze al dansend om haar as draait en haar armen en handen een verhaal laat vertellen. “Voor mij is dans pure devotie”, zegt ze met een kordate knik naar haar schrijn met hindoegoden.
De les zit erop, de cursisten knielen aan de voeten van Arya die met haar hand even hun hoofd beroert. Dan verschijnt Radha, een meisje van een jaar of tien, van Indiase komaf. Ze wil dansen als de sterren van Bollywood die ze zo adoreert. Arya heeft haar bezwaren opgegeven – anders kan ze de tent wel sluiten – en heeft van lieverlee een eigen choreografie ontwikkeld die past in de Bollywood-traditie maar toch gestoeld is op de klassieke dans. “De klassieke Indiase dans is op zijn retour”, zegt ze met spijt in haar stem. “Jongeren denken dat kathak en Bollywood zo’n beetje hetzelfde zijn.”
Even later geeft ze op de glibberige vloer een proeve van bekwaamheid. Soepel danst ze in de kleine ruimte, tot in haar wenkbrauwen beheerst ze haar lichaam. “Men mag dan nog zo weinig kennis hebben van klassieke Indiase dans, als ze dit zien wéét men: dit is kunst”, zegt ze als ze de begeleidende tabla’s uit de gettoblaster het zwijgen oplegt. En dan zet ze een maaltijd met dahl en curry op tafel. Haar kinderen zitten inmiddels met Duitse WK-sjaals voor de televisie.
De frêle Durga Arya danst de kathak: een en al devotie. Foto Avinash Pasricha
