‘De Kijkuniversiteit bleek jaren geleden al in stilte te zijn opgericht met als doel de algehele bevordering van de onbevangen blik. Het is een driejarige opleiding waarin je opnieuw leert kijken.’
Arjan van Veelen beschreef in NRC hoe hij de Kijkuniversiteit had ontdekt. ‘Wat vond je van het stuk’, vroeg een vriend toen de tafel werd afgeruimd. Ik had net uitgelegd wat iedereen aan tafel al had gezien: dat ik me tot de orde der brildragenden had bekeerd. Het was geen doen meer. Mijn blikveld werd kleiner en kleiner.
‘Het zuiver zien’, schrijft Van Veelen, wordt belemmerd door valse herinneringen, zelfbeelden en vooroordelen. Hoe het met míjn onbevangen blik stond, wilde mijn Haagse vriend weten. Hij had ook nog een pront citaat in de aanbieding van Carl Jung, die beweerde dat het intellect de angst voor de confrontatie met het onbekende afdekt.
We namen afscheid en gingen naar West, platform voor hedendaagse kunst aan de Lange Voorhout. De flyer met toelichting liet ik links liggen; mijn vuistregel is dat elk kunstwerk een onbevangen blik krijgt – van toch zeker 15 seconden. Heb ik er dan nog geen gevoel of idee bij, dan ga ik verder.
Bij theater of film werkt het minder. Of niet. Deze week zag ik Zone of Interest, over het gezin van Rudolf Höss, de kampcommandant van Auschwitz. Hun huis, met een schitterende, ommuurde tuin, ligt pal aan het kamp. De camera kijkt niet achter de muur. Niet nodig. Iedereen weet wat daar gebeurt.
De film is een aanrader voor eenieder die vanuit zijn gevoel kijkt. Maar zonder kennis en de nodige kijkervaring zit je er anderhalf uur voor Jan Doedel.
De door Van Veelen beschreven Kijkuniversiteit bestaat natuurlijk niet. Zijn stuk is een pleidooi voor het ‘steeds opnieuw leren kijken’. Een terechte hartenkreet, met al het zintuiglijk wapengekletter om ons heen.
Misschien is Zone of Interest juist dáárom zo’n zeldzaam gevoelloze film: omdat hij over het hier en nu gaat. Over de muur waarmee we ons paradijs hebben afgeschermd. Terwijl we verrekte goed weten welke verschrikkelijke dingen aan de andere kant plaatsvinden. En dat het heus niet zo zal blijven.

Christian Friedel in The Zone of Interest.