Herdenken is een hachelijke zaak. De eind juli overleden Duitse schrijver Martin Walser kreeg eind jaren negentig het halve land over zich heen toen hij vraagtekens stelde bij de nationale Holocaustherdenkingen. Ter verdediging stelde hij de vrijheid van het geweten tegenover herdenkingsdwang.
De Franse kunstenaar Robert Filiou vond in 1970 dat het herdenken van de Tweede Wereldoorlog niet per land georganiseerd moet worden. ‘Ieder zwelgt in zijn eigen verdriet, herinnert zijn eigen helden en koestert heimelijk wraakgevoelens.’ De...