Herdenken is een hachelijke zaak. De eind juli overleden Duitse schrijver Martin Walser kreeg eind jaren negentig het halve land over zich heen toen hij vraagtekens stelde bij de nationale Holocaustherdenkingen. Ter verdediging stelde hij de vrijheid van het geweten tegenover herdenkingsdwang.
De Franse kunstenaar Robert Filiou vond in 1970 dat het herdenken van de Tweede Wereldoorlog niet per land georganiseerd moet worden. ‘Ieder zwelgt in zijn eigen verdriet, herinnert zijn eigen helden en koestert heimelijk wraakgevoelens.’ De oorlog zal pas afgelopen zijn als we gezamenlijk het verleden gedenken, in plaats van ieder voor zich.’
Filiou’s initiatief haalde niets uit. Hij kreeg te horen dat het ‘nog te vroeg’ was.
Kan het, behalve te vroeg, ook te laat zijn voor gezamenlijk herdenken?
Toen de Oekraïense president Zelensky op 4 mei aanwezig was bij de Nationale Dodenherdenking, bleven politici als Caroline van der Plas en Geert Wilders demonstratief weg. De herdenking moest Nederlands blijven. Eigen doden eerst.
Laura Jatkowski, Unvergessen (zj), te zien in Odapark. foto ZOUT Magazine
Genoemde Robert Filiou is een van de kunstenaars in de tentoonstelling In de schaduw van de tijd, tot 22 oktober te zien (en te horen) op drie locaties in Venray. Filiou’s voorstel om Nederland, België en Duitsland oorlogsmonumenten te laten uitwisselen, is te zien bij de Duitse Oorlogsgraafplaats Ysselsteyn, in de nabijheid van 31714 oorlogsgraven.
Het idee voor In de schaduw van de tijd ontstond toen de nalatenschap van de kunstenaar Eeltje de Vries (1906-1985), dozen vol tekeningen, schilderijen en documenten, werd afgeleverd bij kunstcentrum Odapark in Venray. De Vries woonde van 1938 tot 1958 in Duitsland. De vraagtekens over zijn verblijf daar (in 1943 zat hij aan het Oostfront) zijn nooit helemaal opgehelderd, maar de oorlog was voor hem in 1945 niet voorbij; die spookte de rest van zijn leven door zijn hoofd. Binnen In de schaduw van de tijd heeft zijn oeuvre een plek gekregen in het Venrays Museum.
In Odapark zelf is werk te zien van hedendaagse kunstenaars die in hun werk een eigen wijze van herdenken ontwikkelen. De Duitse Laura Jatkowski boorde de letters uit afgedankte grafstenen waardoor de steen geen individueel herdenkingsmonument meer is. De uitgeboorde letters legde ze bij elkaar, als in een letterdoos, klaar om opnieuw woorden te vormen.
In de video Volga van de Tsjetsjeense kunstenaar Aslan Goisum proppen 21 mensen zich in alle rust in een witte auto van het inmiddels verdwenen Russische merk Volga, die vervolgens schommelend wegrijdt. In 1995 ontsnapte Goisum, toen nog een kleuter, aan een Russisch bombardement door met twintig familieleden te vluchten in een witte Volga.
In de schaduw van de tijd. T/m 22.10 in Odapark Centrum voor hedendaagse kunst, in het Venrays Museum en bij de Duitse Oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn. odapark.nl / venraysmusuem.nl / joc-ysselsteyn.eu
