‘Elke avond met Paco was een masterclass’

Tien jaar lang begeleidde Juan Manuel Cañizares zijn meester Paco de Lucia. Nu toert hij met Rodrigo’s beroemde Concierto de Aranjuez langs de concertzalen. ‘Je kunt in dit stuk zelfs de essentie van flamenco herkennen.’

Precies 84 concerten moest Cañizares annuleren de laatste twee jaar. Naar eigen zeggen zette hij meteen de knop om. ‘Ik dacht, laat ik mijn tijd thuis goed gebruiken. Dus ben ik me gaan concentreren op compositie. Zodoende kon ik in 2020 Las Lunas de Madrid voor gitaar en strijkkwartet in première brengen en vorig jaar het Concierto Mozárabe voor gitaar en orkest.’ Neemt niet weg dat hij altijd Concierto de Aranjuez zal blijven spelen.

In zijn ouderlijk huis was er altijd muziek. Zijn vader zong flamenco en ook zijn oudere broer speelde gitaar, sterker nog hij heeft zijn eigen flamenco gitaar academie. Juan Manuel Cañizares (1966, Sabadell – Catalonië) brengt in mei met philharmonie zuidnederland het wereldberoemde Concierto de Aranjuez van Joaquín Rodrigo. Een regelrechte klassieker. Ook wie de titel niets zegt, zal de muziek en dan vooral het adagio daaruit herkennen. 

Juan Manuel Cañizares: ‘Ik heb altijd gevoeld welke uitwerking het stuk heeft op het publiek.’ foto Amanico Guillen

‘Ik hoorde het voor het eerst toen ik studeerde aan het conservatorium’, herinnert de gitarist zich. ‘Maar voor het eerst live toen ik op tournee was met maestro Paco de Lucia.’ Tien jaar lang speelde hij tweede gitaar in Paco’s gitaartrio. Als kind verzamelde hij al alle opnames van de grootmeester en speelde die na. ‘Jarenlang heb ik achter de schermen geluisterd naar hoe Paco het eerste deel speelde, vervolgens speelden we gedrieën het tweede. Dat waren magische avonden. Nog even afgezien van de prachtige compositie van maestro Rodrigo, gaf Paco er een geheel eigen interpretatie aan. Onze harten liepen vol met muziek. Elke avond was een masterclass.’ 

Volgens Cañizares verkopen de zalen in Spanje altijd uit als de evergreen op het programma staat. Hij speelde het stuk voor het eerst in 2011 met een symfonieorkest, meer bepaald met de Berliner Philharmoniker tijdens hun Europaconcert in Madrid. ‘Ik heb het inmiddels meer dan tweehonderd keer gespeeld met beroemde orkesten over de hele wereld’, zegt Cañizares. ‘Vaak in Europa maar ook in Azië en vooral in Japan. En altijd heb ik gevoeld welke uitwerking het stuk heeft op het publiek.’ 

Toch is het opmerkelijk dat dit werk voor gitaar zich zo makkelijk laat spelen in combinatie met een groot orkest. ‘Joaquín Rodrigo heeft in interviews vaker gezegd dat Concierto de Aranjuez hem tot flamenco inspireerde. Zoals je weet is flamenco ritmische muziek en in dit stuk draait het allemaal om ritme. Als we dat allemaal weten te vinden zal dit stuk schitteren.’ 

‘De melodie is bijzonder melancholisch en raakt je in het hart’

Het adagio, het langzame deel, is over de hele wereld bekend. ‘Dat komt het meest binnen bij het publiek. De melodie is bijzonder melancholisch en raakt je in het hart. Over de hele wereld kijken mensen er naar uit om zulke momenten te beleven en herbeleven. Toch domineert het gevoel voor ritme dit werk. Daarin kun je elementen en zelfs de essentie van flamenco herkennen.’ De kracht die musici, dansers en zangers kunnen oproepen wordt wel duende genoemd. Is dit stuk daar geschikt voor en kan die kracht ook opgeroepen worden in samenwerking met een symfonieorkest? Cañizares: ‘Als we elkaar weten te inspireren, komt de duende vanzelf’. 

Het Spaanse stuk gaat de negende van Dvorák vooraf, Symfonie van de nieuwe wereld. Vindt hij dat een goede combinatie? ‘Het is een totaal ander werk. Ik denk dat philharmonie zuidnederland het publiek een hele brede muzikale reis aanbiedt op zulke avonden.’   

Cañizares speelt zowel klassieke gitaar als flamenco. Wat is het verschil? ‘Met name de techniek is zeer verschillend. De schoonheid die in beide stijlen opgesloten zit, vraagt om een andere benadering. In de klassieke muziek gaat het om de helderheid van de interpretatie en de diepte van toon. Bij flamenco gaat het vooral om het ritme. Er is een stijl genaamd bulerias die wereldwijd wordt beschouwd als de snelste en om die te spelen moet je een hoop kracht hebben om niet achterop te raken. Hier heeft de gitaar naar mijn gevoel de functie van een percussie-instrument. Of ik nou klassiek of flamenco speel, ik probeer altijd de schoonheid naar boven te halen met de techniek die ik me eigen heb gemaakt.’ 

Volgend jaar viert hij zijn 50-jarig jubileum als gitarist. Waar kijkt hij met de meeste trots op terug? ‘Ik heb het geluk gehad met heel veel geweldige artiesten en musici te mogen spelen zoals Peter Gabriel, Al Di Meola, John Paul Jones en grootheden uit de flamenco als Paco de Lucia, Camarón de la Isla en Enrique Morente. En wat dacht je van uitnodigingen van de Berliner Philharmoniker gedirigeerd door sir Simon Rattle en het Japanse NHK Orchestra geleid door maestro Juanjo Mena? Allemaal onvergetelijk en ik herinner me al die concerten als de dag van gisteren.’ 

Concerto de Aranjuez. Philharmonie zuidnederland met Juan Manuel Cañizares. Op 19 mei Maastricht, op 20 mei in Eindhoven, op 21 mei in Breda. philharmoniezuidnederland.nl