Ensemble 88: muzikanten op een schilderij van zaagsel

op zoek naar een aantrekkelijke vorm van presenteren.” En die vorm heeft het acht man sterke Ensemble 88 bijvoorbeeld gevonden in cross overs met beeldende kunst, zoals een samenwerking met kunstenaar Nieke Lemmens. De muziek zelf wordt de laatste jaren ook toegankelijker, zegt Kamp, zittend in de Heerlense tuin van Nieke Lemmens: “De intellectuele benadering uit de jaren zestig is losgelaten. Alles is weer mogelijk. Toonladders mogen weer. Je merkt dat ook aan componisten, ze zoeken naar een herkenbare taal.” Ensemble 88 bestaat ruim twintig jaar en speelt het liefst muziek waarvan de noten bij wijze van spreken nog nat zijn. Kamp vroeg Lemmens om tijdens een concert schilderijen te exposeren in de zaal. Het werkte voor geen meter. Lemmens: “Ze kwamen voor de muziek en zagen mijn werk niet eens.” Kamp, tongue in cheek: ”Dat is de pijn van elke schilder hè, dat het schilderij boven de piano komt te hangen.” Lemmens kreeg een herkansing in het jubeljaar 2008 waarin ook een cd verscheen met muziek van hedendaagse Limburgse componisten als Matty Niël, Frans Mulder, Willem Dragstra en Henri Delnooz. Lemmens: “Ik wilde meer betrokkenheid, wilde de musici als het ware ín de beeldende kunst trekken.” Ze voerde gesprekken met de vaste muzikanten van het ensemble en schilderde evenzoveel abstracte doeken geïnspireerd door de informatie die de musici hadden aangedragen. De doeken werden tijdens de pauze van het jubileumconcert afgetakeld en om de musici gedrapeerd als kubistische mantels. Bij een compositie van Willem Dragstra maakte Lemmens tot drie keer toe, in Venlo, Heerlen en Sittard, op de vloer een enorm schilderij van zaagsel en kleurpigmenten, een techniek uit de traditie van de Limburgse processieversieringen. Het ensemble speelde vanaf de rand en liep er na afloop van het concert dwars doorheen, het publiek in verbijstering achterlatend. Kamp: “Hier werkte de visuele toevoeging heel goed. Omdat we Nieke al in een vroegtijdig stadium bij onze plannen betrekken, kunnen wij op onze beurt goed inspelen op haar fantasie.” In de drie Heerlense projecten van Ensemble 88, ondersteund door gemeente en Schunck, zal Lemmens opnieuw haar rol hebben. Als uitvoerend muzikant voelt Kamp zich in Heerlen prima op zijn gemak. “Hedendaagse muziek past beter in het modernistische Heerlen dan in het pluche van Maastricht.” Als ik ergens in een klassiek bovenzaaltje moet spelen, heb ik toch het gevoel dat ik cultuur aan het plegen ben. En dat voelt niet goed.” In het eerste Heerlense project (op 26 juni, de Dag van de Architectuur) ging Nieke Lemmens live aan de slag met de bouw van een maquette in een leegstaand Peutz-pand. Ze baseerde haar bouwsels op een partituur van Morton Feldman die door Jos Kamp op de cello werd gevolgd. Eerder werden in Heerlen al twee stukken uitgevoerd: Lamento in de hal van Schunck met een groot doek van Lemmens bestaande uit krantenartikelen over Gaza en een groot zandtapijt op het Raadhuisplein. In december volgt nog een literair project in Schunck met de stem van Cees Nooteboom. Later dit jaar vertolkt Ensemble 88 nog werk van John Cage in Heerlen. In september is Lemmens weer van de partij in Venray, dan staat in Odapark een concert op stel met muziek van twee jonge vrouwelijke componisten: Annelies van Parys (1975) en Mayke Nas (1975). Van Parys definieert componeren als schilderen met klankkleuren. Haar composities zijn sferisch te noemen. Nas is juist heel theatraal. Lemmens zegt met het werk van beiden goed uit de voeten te kunnen. Ze past ervoor om haar werk als ‘behang’ te laten fungeren en zoekt in een vroegtijdig stadium de componist van dienst op. Een van de composities van Mayke Nas betreft een stuk voor twaalf handen in een vleugel. Alle handen verdwijnen in de klankkast alsof er een operatie wordt uitgevoerd. Met kleine hulpmiddelen wordt over de snaren geveegd waardoor er een theatraal gefriemel ontstaat dat niettemin een heel strikt ritme oplevert. Het stuk mag dan theatraal en zelfs amusant zijn, het is Nas ook te doen om muzikale verwachtingspatronen te doorbreken en daar kan Lemmens beeldend op inspelen. Zo knipte ze een Adam en een Eva uit het oeuvre van schilder Hans Memling, wekte het tweetal in een video tot leven en liet behalve Eva nóg twaalf vrouwen geboren worden uit de rib van Adam. Lemmens: “Ik maak aanspraak op ons collectieve geheugen door fragmenten uit de kunstgeschiedenis te halen. Die geef ik een nieuwe wending door aan te sluiten bij de compositie van Nas.” In de video treffen we Adam met een sinaasappel in de hand die door vrouwenhanden aan partjes wordt gesneden. Lemmens: “Waarmee het concert extra liefde en bloed krijgt. Maar je weet natuurlijk nooit van te voren of het zal werken. Dat blijkt pas tijdens het concert, als muziek en beeld samenkomen.” Ensemble 88, In Legendes is het altijd Nu. Met videobeelden van Nieke Lemmens. Op 26/9 in Odapark Venray, als onderdeel van Muziekbiënnale Niederrhein. www.ensemble88.nl Jos Kamp speelt in het Peutz-pand Kneepkens in Heerlen bij de maquettes van Nieke Lemmens. foto Ensemble 88