Karin Hanssen, Kids on a Boat (2016).

Idyllische tafereeltjes

Zitten m’n lenzen eigenlijk wel goed in, vraag ik me af na een minuut of vijf rondgelopen te hebben op de expositie Returning the Gaze van Karin Hanssen. Niks mis met mijn lenzen, zo blijkt, maar alles met haar olieverfschilderijen, in die zin dat ze bijna allemaal onscherp zijn. Dat mag natuurlijk, en is eigenlijk ook wel grappig als je bedenkt dat de meeste zijn ‘overgeschilderd’ van oude fotokiekjes.

Returning the Gaze, met zo’n honderd geschilderde werken en tekeningen, is de eerste museale solotentoonstelling van de Vlaamse kunstenares Karin Hanssen. Ze herinterpreteert vooral foto’s uit de jaren vijftig, zestig en zeventig, vaak uit Amerika, niet zelden vakantiekiekjes: een picknick, een kano-uitstapje. Gelaatsuitdrukkingen emoties heeft Hanssen weggegumd. Ogenschijnlijk intieme en idyllische tafereeltjes zijn het, van happy families, maar wie inzoomt, komt van een kille kermis thuis: met de gezichten is ook alle expressie weggepoetst. Om diepte en betekenis te vinden lijkt het alsof je er eerst nog een laag moet afpulken.
Zo werkt het ook met de landschappen: een berglandschap roept herinneringen op aan de romantische rotspartijen van Caspar David Friedrich, maar waar je bij Friedrich denkt: “Daar moet ik heen!”, kan bij Hanssen de locatie je gestolen worden.
Melancholie ligt overal op de loer, soms een zelfde soort als op de verstilde werken van Edward Hopper, maar die zet nergens echt door: de wazigheid en misschien ook wel het gebruikte, vrij saaie kleurenpalet zorgt ervoor dat je nergens echt doordringt tot deze onpersoonlijke beelden.
Belangrijke thema’s in het werk van ‘feministisch activiste’ Hanssen (1960) zijn gender(rollen) en de voorstelling van de vrouw: zo staat er een geslachtsloos figuur te sleutelen aan een auto, en twee luchtig geklede vrouwen op een seventiesportret blijken niet Amerikaans maar Iraans, uit een tijd dat vrouwen zich daar konden kleden zoals ze zelf wilden. Maar meer echte ‘aanklachten’ lijken hier niet te vinden.
Sterker nog: in een filmzaaltje wordt integraal de film The Thrill of it All vertoond uit 1963, met Doris Day en James Garner als lekker ouderwetse huismoeder- en vader. Day zegt in de film haar werk op want ze wil niets liever dan een goede huisvrouw zijn en meer kinderen baren. “De kunstwerken van Hanssen zijn een tegenwicht tegen dit soort stereotyperende sociale rollen”, meldt een bordje.

Returning the Gaze. Van 12 maart t/m 10 juni in Museum Helmond. museumhelmond.nl

Miko en zijn ouders. foto HJ Hunter.

Het bot van de identiteit

“Iedereen kauwt op dat bot van identiteit en laat het niet gaan.” De uitspraak is van Dubravka Ugresic, auteur van boeken als Nationaliteit: geen en Europa in sepia, en had niet misstaan in de expositie I Believe, nu te zien in Maastricht en Luik.

I Believe gaat over de Luikse wijk Bressoux, waar tientallen etniciteiten door elkaar wonen. De meeste bewoners zijn er uit nood terechtgekomen. Aanvankelijk als gastarbeiders. Later als economische of politieke vluchtelingen. Sommigen willen terug, de meesten zullen blijven en een bestaan proberen op te bouwen in deze melting pot.
Voelen ze zich thuis in deze 19e eeuwse arbeiderswijk aan de rand van Luik? Gaan ze om met andere bewoners, of verschansen ze zich in hun veelal door religie gevormde culturele identiteit. Voelen ze zich Belg? Europeaan? Passen ze zich aan, of zijn hun wortels sterker, en blijven ze in hun hart Syriër, Koerd, Turk, Italiaan, Senegalees, Jesedi, Armeniër, noem maar op?
Is het menselijkerwijs wel mogelijk in een wijk met zoveel diversiteit te verlangen dat ze integreren, elkaar opzoeken om een nieuwe toekomst uit te stippelen? Hoe reëel is het te verlangen hun herkomst los te laten?
I Believe bestaat uit zeventien fotoseries, twaalf korte films en een uitgebreid randprogramma met lezingen, rondleidingen, master classes en debatten over etniciteit en diversiteit. Het resultaat is even gevarieerd als de thematiek. Uit de persoonlijke portretten en reportages resoneert zoveel levenslust en vitaliteit dat je er optimistisch van wordt. Maar als je na een uur of anderhalf de tentoonstelling achter je laat, bekruipt je tegelijkertijd een gevoel van somberte. Kan het wel goed komen met een samenleving waar, in de woorden van Dubravka Ugresic, iedereen blijft kauwen op dat bot van de identiteit. Waar man en alleman blijft hameren hoe belangrijk het is om trots te zijn.
Maakt een samenleving als de onze wel kans wanneer iedereen zich vastklit aan herkomst, religie en cultuur? Kan het geheel meer worden dan de som der delen als mensen bereid zijn een deel van zichzelf op te geven voor een gezamenlijke toekomst waarin overeenkomsten opwegen tegen verschillen?
Intussen proberen de inwoners van Bressoux zichzelf overeind te houden, al dan niet samen met hun lotgenoten. Zoals de talentvolle bokser Miko die alles opzij zet om olympisch kampioen te worden. Zoals pastoor Pajo Malosa Madiengo die elke week zingt en bidt en duivels uitdrijft bij zijn Congolese geloofsgenoten. Zoals de gescheiden en werkloze Gilbert, die alles opzij wil zetten voor de opvoeding van zijn zoon maar voor zijn eten afhankelijk is van Resto de Coeur, waar je voor een handvol euro’s een warme maaltijd krijgt. Zoals de uit Senegal gevlucht Marieme, gescout door de liberale partij MR, en oprichter van een platform voor alle niet-Belgen in Bressoux.
“Wie van u wil verhuizen naar Bressoux?”, luidt een vraag in het gastenboek van de expositie. Het valt inderdaad niet mee om I Believe te betitelen als een hoopvolle tentoonstelling. Wel eentje die nog dagenlang in je hoofd blijft nadreunen.

I Believe. De wereld in een wijk. Van 17 maart t/m 8 juni in Centre Céramique Maastricht. Van 10 mei t/m 13 juni in Centre Chiroux in Luik.
centreceramique.nl
ibelievechiroux.be

De rechtvaardige rechters in de versie van Vévé
‘Shake’ Mazimpaka.

Een explosie in het hoofd

Eind 2015 zag Vévé ‘Shake’ Mazimpaka een oproep aan kunstenaars om een eigen versie te maken van De rechtvaardige rechters.
“Da’s niks voor mij”, dacht ze, ook al ging het om het in 1934 gestolen paneel uit het wereldberoemde altaarstuk in Gent, De aanbidding van het Lam Gods van Jan en Hubert van Eyck.
Toen kwam Kerstmis en de herinnering aan haar een jaar eerder overleden vader Ernest. Ik doe het toch, besloot VéVé, en schilderde een versie van De rechtvaardige rechters die verwees naar het lot van haar vader, die na een klap in zijn nek verlamd raakte en de rest van zijn leven in een rolstoel zat. De dader ging na een korte straf vrijuit. Rechtvaardige rechters?
Door haar vaders verlamming had Vévé jarenlang niet geschilderd. Het ging niet. “Om te schilderen moet je alleen zijn, en vrij zijn in je hoofd. De zorg om mijn vader was te groot.” Nu, meer dan een jaar na zijn dood, lukte het wel. En hoe.
Vévé ‘Shake’ Mazimpaka (Elsene, 1967) heeft een Congolose vader en een Vlaamse moeder. Haar bijnaam Shake verwijst naar die gemengde afkomst. Op haar versie van De rechtvaardige rechters komen de geschiedenissen van de twee landen en haar eigen leven bijeen. Op het paard zit niet, zoals op het origineel, de eerste der rechters, maar Mobutu Sese Seko, de corrupte oud-president van Congo. Achter hem, op een ander paard, Patrice Lumumba, de vermoorde eerste premier van Congo. Vévé’s vader zit in een rolstoel, als de op een van zijn 007-missies verlamd geraakte Ernest J. Bond. Achter het stuur van de babyblauwe Austin Martin van de geheim agent zit David Hockney, de Britse schilder die net als Mazimpaka met verwrongen perspectieven en uitbundige kleuren werkt.
Het schilderen van het paneel bracht Vévé niet alleen het plezier in schilderen terug, er kwamen ook veel reacties. Waarna ze besloot ook de andere panelen van het Lam Gods te schilderen – dat wil zeggen: háár versie. “Het voelde als een explosie”, zegt ze. “Een paar jaar geleden was ik nog dood in mijn hoofd, en nu dit. Wat begon als mijn levensverhaal, is nu mijn levenswerk.”
De in totaal twintig panelen, momenteel te zien in Maasmechelen, vormen een filmisch en allegorisch schilderwerk vol kleuren en betekenissen, met als titel Le pouvoir se mange seul. In haar eigen, sappig Vlaams: “’t Is een ganse boterham hé.”

Vévé ‘Shake’ Mazimpaka, Le pouvoir se mange seul. Van 12 april t/m 25 mei. Mgodo Tracks. Avond met Afrikaanse en westerse muziek. Op 5 mei om 20.15 uur. Allebei in CC Maasmechelen. ccmaasmechelen.be