Kitschy en knus
Goed nieuws voor mensen die niks met circus hebben. Met slecht gevulde, benauwende tenten vol virtuoze maar meelijwekkende Oostblok-artiesten, struikelende clowns, door brandende hoepels duikende honden en pony’s die met een schaars geklede dame op hun rug op hoempapamuziek door de piste huppelen. Of met al die andere circusclichés.
Circus Zanzara is anders, en niet alleen omdat het oer-Hollands is én betaalbaar. Zanzara, Italiaans voor ‘mug’, laat zich niet voorschrijven welke acts en kostuums bij een circus horen, doen niet aan gelikte circustaferelen, maar aan experimenten met nieuwe vormen van theater, verbeelding en muziek (van rock-‘n-roll tot cumbia, van klezmer en ketelmuziek tot rock-‘n-roll). Bewust truttig, ouderwets en kneuterig, en hierdoor goed voor een lekker kitschy en knus huiskamergevoel. Dit deels onder invloed van het ‘nieuwe circus’ uit Frankrijk.
Zanzara is een familiebedrijf, bestaande uit Circustheater Zanzara, de jonge acrobatengroep Hirondelles en straattheaterduo Paulo & Mayka. Ze spelen in een oude tent die eigendom is van opa en oma, Paulo Duyker en Mayka Heessels. De laatste is tevens spreekstalmeester. Dochter Jans Bolder is acrobaat en vormt samen met haar man Rik Bolder en Martijn Burger een acrobatentrio. Jans en Rik kregen een zoon, die ook alweer lustig meestept in de voorstellingen.
“Theatermakers fantaseren graag over hoe je als jezelf het podium op kan stappen, zonder masker en zonder dat het ongemakkelijk wordt”, schreef Zanzara-fan Micha Wertheim laatst in NRC. “Performancekunstenaars bedenken de meest ingewikkelde capriolen om een zogenaamd moment van authenticiteit te creëren. Bij Circus Zanzara is het allemaal een vanzelfsprekendheid. Met dat verschil dat waar mensen bij Marina Abramovic uren in de rij moeten staan om haar aan te mogen kijken, het publiek bij Zanzara getrakteerd wordt op drie uur muzikaal spektakel, met een pauze waarin alle artiesten zelf drankjes, suikerspinnen en ander lekkers staan te verkopen in de aangrenzende tent. Het is zo vanzelfsprekend dat je haast niet doorhebt hoe bijzonder het is.”
Zanzara maakte eerder dit jaar met succes kwartier bij de Westergasfabriek in Amsterdam, maar is ook kind aan huis op het Sint Rosa-festival in Sittard, waar het circus deze maand voor de twaalfde keer neerstrijkt, net als de laatste jaren in de ‘geheime tuinen’ van de stad: Cour Solanus. Sterker: Zanzara was voor Sint Rosa een inspiratiebron om de nostalgische karavaan uit te breiden tot de huidige omvang.
Zanzara, op 23, 24 en 25 augustus op het Sint Rosa Festival in Sittard. Met verder o.a. Tim Knol & The Blue Grass Boogiemen, Memphis Maniacs, Glenn Miller Orchestra, Fakir Testa, en de Sint Rosa-processie op zondag. sintrosa.nl
Dorine van der Ploeg, Schaelsbergerbos II
Portret van Jan Hanlo door René Wong
Knippen in de tijd
Dichter Jan Hanlo (1912-1969) kreeg ooit landelijke bekendheid toen er in de Tweede Kamer vragen werden gesteld over zijn klankgedicht Oote. Eind jaren vijftig keerde hij terug naar Valkenburg, het dorp waar hij een deel van zijn jeugd doorbracht, om zijn zieke moeder te verzorgen. Het is ook de plaats waar hij in 1969 verongelukte met zijn motor.
Vijftig jaar na zijn dood heeft Museum Land van Valkenburg een mooie, intieme tentoonstelling over Hanlo ingericht. Met tekeningen, brieven, boeken en schilderijen, zoals een prachtig portret van de dichter door René Wong.
Hanlo was een inspirator voor schrijvers, dichters en muzikanten, zoals Jan Rot, Tröckener Kecks (Go to the Mosk, met een schitterende solo van Hans Dulfer), en niet te vergeten dorpsgenoot Tom America. Hun muziek is op de expositie niet te horen, een gemis dat ruimschoots wordt goedgemaakt door geluidfragmenten van de dichter en een tv-opname uit 1966 waarin Hanlo in Carré Gesprek in een snoepwinkel voorleest. Zo subtiel en suggestief kan het gesproken woord zijn, we waren het bijna vergeten.
Zestig jaar na Hanlo keerde ook Dorine van der Ploeg (1983) vanuit Amsterdam terug naar Zuid-Limburg. Ze dook onder in de Zuid-Limburgse heuvels om te schilderen. Op klassieke wijze, naar de natuur. Zij het dat haar werkwijze minder klassiek is. Van der Ploeg trekt met vooraf beschilderde vellen papier het landschap in, laat licht, lucht en geluid hun werk doen en slaat vervolgens aan het knippen.
Het resultaat, eerlijk, zintuiglijk werk met een van het papier spattend coloriet, hangt twee verdiepingen boven de Hanlo-expositie. Geïnspireerd door het recente werk van David Hockney maakte Van der Ploeg veelluiken, die haar de mogelijkheid bieden om één plaats op verschillende momenten in de tijd te laten zien. Zo biedt één werk een ‘luik’ met ochtendlicht, een ‘luik’ met bewolking, een ‘luik’ met de staalblauwe lucht van een heldere dag. Op de voorgrond staat een boom die deels kaal is, en deels de knoppen van het voorjaar draagt.
Soms is het knipwerk grilliger, dan krijgt een werk de allure van een glas-in-loodraam. Wat blijft is de heldere intensiteit van de kleuren.
In Valkenburg, waar ook werk uit haar Amsterdamse atelier is te zien, knipt Van der Ploeg zich een weg door de sensaties van de tijd. Collages is een innemende presentatie van een relatieve laatbloeier (ze kwam pas vier jaar geleden van de academie) die haar draai lijkt te hebben gevonden.
Jan Hanlo hep het gemaakt. Van 16/6 t/m 25/8 in Museum Land van Valkenburg. Dorine van der Ploeg – Collages. Van 30/6 t/m 22/9 in Museum Land van Valkenburg.
Werk van Filip Vervaet in Turnhout
Reuzecourgettes en een wapperend jurkje
In de Warande in Turnhout bouwde beeldhouwer Filip Vervaet zijn eigen zintuigelijke wereldje, met (letterlijk) een boven- en onderwereld. In de plaagbossen van Tilburg-West komen we de Vlaming opnieuw tegen.
Hup, zomaar lekker de bossen in lijkt er dezer dagen niet meer bij. Is het niet code oranje of de monsterteek, dan is het wel de eikenprocessierups die op de loer ligt. Vooral die laatste maakt de tiende editie van het sculpturenfestijn Lustwarande, in het eeuwenoude sterrenbos De Oude Warande in Tilburg, iets minder lustig dan gepland.
Althans, het begin ervan, want eind juli moeten de larven dan toch eindelijk als nachtvlinders zijn uitgevlogen. De ‘boze brievenbussen’ van Sven ‘t Jolle lieten we voor ons eigen welzijn even aan ons voorbijgaan, en achter de rood-witte waarschuwingslinten moet ergens hoog in de bomen ook nog de buitenboordmotor van Bojan Sarcevic bungelen.
Wat we wel zagen bijvoorbeeld waren – hoe ironisch – de lekker vervreemdende ‘waarschuwingsbordjes’ van de jonge Nederlandse Magali Reus, en de sprookjesachtige, met kunsthars overgoten piepschuimblobs van Eric Sidner. Ze staan er zomaar ineens, te verrassen, net als veel van die andere tientallen sculpturen, kriskras door het wandelbos, annex doolhof.
Om de bijna vijf meter lange reuzecourgettes van Sarah Lucas kun je niet heen. De een – Kevin – ligt lekker fallisch te blinken in zijn goudkleurige bronzen bastje, de ander, Florian, is niet meer dan een indrukwekkend massief stuk beton. Of een giga-hondendrol of worst, zo je wilt. Op de weg terug naar het veilige ‘onzichtbare’ paviljoen Grotto passeren we werk van Isabelle Andriessen. Haar zeven meter lange sculptuur is begroeid met kristallen. Door een vloeistof die er uit lekt, verandert het beeld gedurende de tentoonstelling van kleur en textuur. Ook het werk van Filip Vervaet – een soort kantoorconstructie met glasplaten tussen de bomen – verandert, afhankelijk van de positie van de toeschouwer.
Genoemde Filip Vervaet (Mechelen, 1977) kreeg tegelijkertijd een eerste grote eigen solotentoonstelling in cultuurhuis de Warande in Turnhout: Up on the Hill, Down by the River. Vervaet creëerde op twee verdiepingen en achter geblindeerde ramen een kunstmatig, zintuigelijk landschap, ingericht met sculpturen, installaties en geluidskunstwerken. Een intrigerende exotische realiteit, met een bovenwereld afgedekt met een dikke laag gruizig breekzand (40 ton om precies te zijn), en een onderwereld waaruit onbestemde geluiden opborrelen: zijn het prehistorische reuzenkikkers, of juist soundscapes uit de toekomst? Het blijken geluidsgolven van ‘twisters’, zwarte gaten die in de kosmos om elkaar cirkelen en radiogolven uitzenden. Ook zet Vervaet de onwezenlijke klanken van bewegende tektonische aardplaten in, en geluiden van aardbevingen, waaronder die van Fukushima in Japan. Aan een roze verlichte horizon doemen planten en een palmboom op, van respectievelijk brons en aluminium. Voor de planten verzamelde de kunstenaar bladeren uit de tropische tuin van de Zoo in Antwerpen.
In de hele expo is geen gebeeldhouwd mens te zien, of het zou de vrouwachtige figuur Medusa moeten zijn, met een dankzij een ventilator wapperend jurkje. Of is het een boerka? Het blijkt gewoon een steen met een kleedje erover.
Wie op naaldhakken in Turnhout komt aanzetten, of op ander open schoeisel, kan overschoenen krijgen om zich een weg over het strand te banen. Of de kuisvrouwen -en mannen van de Warande wel zo blij zijn met het immense zandstrand in de Expozaal? Juist wel ja!, roept de dame bij de ontvangst, ze hoeven drie maanden niet te stofzuigen!
Lustwarande, van 15/06 t/m 20/10 in de Oude warande in Tilburg. lustwarande.org
Up on the Hill, Down by the River, van 25/5 t/m 18/8 in de Warande in Turnhout. warande.be.
