Het oeuvre van de kunstenaar Aad de Haas (1920-1972) brengt ons oog in oog met een stukje geschiedenis dat ‘gevolgen van bezetting en bevrijding’ genoemd kan worden. Bijna een halve eeuw na zijn dood is zijn werk nog opvallend relevant.

Bij zijn eerste grote tentoonstelling in zijn geboortestad Rotterdam in 1943 werd het werk van De Haas door de Duitse bezetters in beslag genomen en ‘ontaard’ verklaard. De Haas werd gearresteerd, de intensieve verhoren en maandenlange opsluiting die volgden hebben hem voor het leven gevormd. Na zijn vrijlating verhuisde hij met zijn vrouw naar Zuid-Limburg, waar hij als katholieke kunstenaar warm werd onthaald. Hij kreeg opdrachten, maar zijn werk werd ook regelmatig afgekeurd en zelfs verwijderd. Zijn beeldtaal werd als te heftig ervaren.

De Haas vermengde universele thema’s als religie, vrijheid, dood en seksualiteit met een persoonlijk mensbeeld. Drie tentoonstellingen ter ere van zijn honderdste geboortejaar, in Venlo, Heerlen en Rotterdam, richten de spotlights op het ‘verboden’ aspect van zijn oeuvre. 

De tentoonstelling In de geest van het verzet in het Limburgs Museum in Venlo brengt bijna verlekkerd ‘wat niemand tot nu toe mocht zien’ – terwijl het werk van De Haas juist een schrijnende aanklacht tegen hypocrisie is. De presentatie Tegendraads. Aad de Haas – 100 jaar in Schunck Heerlen is qua integriteit, indeling, presentatie en vormgeving een juweel. Ze geeft alle ruimte aan de grote expressionistische doeken, overschreeuwend in vorm en kleur, die alle nadruk leggen op de mens als onderdeel van dat bijna onmenselijk spektakel dat leven heet. Tegelijkertijd krijgen de kleine ingetogen doekjes alle rust om fijntjes maar vilein tot in de ziel te snijden. Het is alsof ze licht geven – terwijl De Haas hier juist intens donkere kleuren gebruikt. 

Het is die paradox die toegang verschaft tot de diepere lagen van zijn werk, dat tot de dag van vandaag huiveringwekkend interessant is. De inkijk in zijn ziel laat ons voelen wat zich aan moois en gruwelijks afspeelt in een mensenleven, en hoe dat met elkaar kan samenhangen. Hier is een kunstenaar aan het werk die met een in de huidige tijd bepaald niet alledaags lef zijn verborgen kwetsbaarheid en angsten toont, en ons daarmee een niet altijd even prettig ogende spiegel voorhoudt. (PM)

Tegendraads. Aad de Haas – 100 jaar. Van 22/9 t/m 21/2 in Schunck Heerlen. Ook over Aad de Haas: Verboden kunst in het Limburgs Museum Venlo. schunck.nl  limburgsmuseum.nl