Regent het in het MECC, dan druppelt het in de stad. Vandaar dat Maastrichtse galeriehouders tijdens Tefaf traditioneel hun eigen feestje bouwen. Maar wat valt er te vieren bij een haperende economie en een btw-verhoging? “Bij bezoekers hing een zweem van ‘laten we toch maar níet kopen’…”
Op 30 december kwam de definitieve mail zijn postvak binnen. De btw-verhoging op de kunst zou toch ingaan per 1 januari 2011 – de podiumkunsten uitgezonderd. James Mullender van Galerie Dis aan de Tafelstraat in Maastricht, moest toch even slikken. “Nu was het definitief.” Hij was niet de enige die met de ogen knipperde over de btw-verzwaring. Huub Hannen van de gelijknamige galerie aan de Boschstraat: “De maatregel voor de podiumkunsten werd een halfjaar uitgesteld, voor de galeries ging de verhoging per 1 januari wél in.” Dat laatste hadden de meesten niet verwacht. De enkeling die het vermoedde, scoorde voor het einde van het jaar nog gauw een kunstwerk.
Sandra Stevens van Galerie Stevens aan Sint Servaasklooster spreekt van “veel commotie in de sector” maar dat het desondanks nog maar tot weinigen is doorgedrongen dat de kunstkoper nu toch heus dertien procentpunt extra btw moeten betalen. “Dat de prijzen omhoog moeten, wringt bij mij het meest. Normaliter komen de prijzen in goed overleg tussen de galerie en de kunstenaar tot stand. Dat gebeurt zorgvuldig. Het belastingpercentage speelt daarin natuurlijk mee, maar is niet de hoofdmoot. Doorgaans betaal je meer voor het werk van een kunstenaar als ergens een belangrijk artikel over hem is geplaatst of zijn werk op een grote expositie getoond wordt – niet omdat de overheid meer geld wil zien. Dat vind ik moeilijk om te accepteren.” De prijs van een kunstwerk is volgens Stevens immers meer dan de vraag en het aanbod in balans brengen. “Kunst is een product, maar wel een buitengewoon product. We moeten iets verzinnen, door deze btw-verhoging mogen we ons er niet onder laten krijgen.” Stevens is er naar eigen zeggen “nog niet klaar mee. Samen met fiscalisten onderzoek ik de mogelijkheden die er zijn. Ik wil het er niet bij laten zitten. Het word je zo wel erg tegengemaakt, terwijl kunst al zo’n moeilijk product is.”
James Mullender van Galerie Dis vindt het nog het meest op een afstraffing lijken. “Waarom moeten de kunstenaars hier nu weer onder lijden? Het is zo oneerlijk, er gebeurt al te veel over hun rug. Nu het net weer even rustig leek, komt die verhoging. Maar goed, de meerderheid van Nederland heeft zo gestemd, dus zullen we het moeten accepteren. Het is niet meer terug te draaien, daar geloof ik niet in.”
Toen de btw-verhoging voor de podiumkunsten in december op de valreep werd uitgesteld, was er even hoop. Het lag voor de hand dat ook de galeriehouders langer de tijd zouden krijgen om aan het idee te wennen. Het mocht niet zo zijn. Sandra Stevens: “Ik was verrast. Ik vind het idioot dat de ene sector wel uitstel krijgt en de ander niet. Is dat geen willekeur?”
Volgens de Nederlandse Galerie Associatie (NGA) ligt het voor de hand dat galeries (op papier) naar het buitenland vluchten, omdat het btw-percentage daar veel lager is. In Basel is er zelfs een nul-procentsheffing. Stevens houdt de optie van belastingvlucht open. “Ik sluit niet uit dat ik naar het buitenland ga. De btw-verhoging in Nederland schept oneerlijke concurrentie, je maakt kunst kopen in het buitenland aantrekkelijker. Ik snap dat je als overheid wilt bezuinigen, maar ik vind dat het nu te lukraak gebeurt. Zo van ‘laten we de kunstwereld ook maar eens pakken’.”
Vluchten naar het buitenland is er voor Huub Hannen niet bij. “Geen haar op mijn hoofd dat daaraan denkt. Ik ga geen vluchtroute bedenken. Natuurlijk hoor je vaak geluiden van mensen die je wijzen op het nul-tarief in Basel en zich afvragen waarom je daarom niet via Zwitserland zou gaan verkopen. Maar hier in Maastricht zit ik goed op mijn plek.” Dat geldt ook voor James Mullender. “Je moet geluk hebben met je galerie, je moet de juiste snaar raken en hopen dat mensen verliefd worden op een kunstwerk in jouw zaak. De impuls blijft van groot belang in deze wereld. Daar hoop ik op.”
Hannen vindt het te vroeg om het effect te schetsen. “Ik was vorige week op een beurs in Amsterdam en daar hing bij bezoekers een zweem van ‘laten we toch maar níet kopen’. Van de 33 standhouders was het merendeel teleurgesteld over de verkopen. Maar of dat aan de btw-verhoging ligt, is volgens Hannen maar de vraag. “Volgens mij ligt het meer aan het algemeen gevoel dat heerst. De crisis werkt niet mee, zeker niet in de sector van luxe goederen, waar kunst toe behoort. Het is het eerste wat mensen achterwege laten. Ik heb ook niet het gevoel dat die instelling op korte termijn kantelt. Waar de bedrijven opkrabbelen, lijkt het effect van de crisis vooral bij particulieren na te ijlen. Ze aarzelen.” Maar Hannen laat zich niet uit het veld slaan. Hij noemt zichzelf een ras-optimist, en kan zich niet vinden in de woorden van de NGA die de btw-verhoging rampzalig voor de branche noemt. “Van rampzaligheid is geen sprake.”
Ook James Mullender vindt het te vroeg voor conclusies. “Daar is de maatregel nog te vers voor. Maar gevoelsmatig denk ik dat de consequenties behoorlijk zullen zijn. Vooral voor galeriehouders zoals ik. Ik verkoop voornamelijk in het lage- en middensegment. Dan heb je het gemiddeld over werken onder de duizend euro. Dan is het natuurlijk nogal een verschil als je opeens 1150 euro moet betalen. Dat is anders dan als je in het hoger segment in plaats van tienduizend nu 11.500 euro moet gaan betalen. De overheid verhoogt de drempel voor ‘gewone mensen’ om kunst te kopen enorm.”
Vooralsnog is het vooral de economische crisis die er aardig heeft ingehakt, daar zijn de galeriehouders het wel over eens. “Het werkt deprimerend als je zaken van collega’s ziet omvallen”, stelt Mullender. Dat vindt ook Stevens. “In 2006 is mijn galerie geopend en ik merk nu wel dat mensen iets langer nadenken voordat ze kunst kopen. Ik heb een aantal galeries van collega’s ter ziele zien gaan. Je moet op je qui vive zijn, dat is zonneklaar.”
Niet voor niets hebben zes Maastrichtse branchegenoten vorig jaar besloten om hun krachten te bundelen in het initiatief ‘Galeries Maastricht’. Behalve Hannen, Stevens en Dis zijn daar ook Gallery Bell’Arte, Henn-Art en Post + García bij aangesloten. De zes lijken tevreden. “Het gaat prima”, zegt Mullender, “ik heb het gevoel dat we een soort vriendenclub zijn geworden. We praten onderling over het vak en over beslissingen die je neemt. Dat maakt dat je betere overwegingen kunt maakt. Daarnaast werkt het voor particulieren drempelverlagend. Ze lopen van de ene galerie de andere binnen. Dat is goed om te zien”, stelt Mullender. Mede-initiatiefnemer Huub Hannen is tevreden, hoewel het altijd beter kan. “Ik vind dat we nog te weinig samen doen. Maar we denken volop na over initiatieven. Zo willen we op het gebied van mode en kunst een slag slaan. En waarom zou een beurs voor hedendaagse kunst in Maastricht niet kunnen floreren? Het borrelt. Maastricht moet bruisen. En elke tegenslag, zoals de btw-verhoging, maakt me strijdlustiger.”
