Beneden in het koetshuis staat een rij stokken tegen de muur, naar willekeur, zo lijkt het. Boven, op zolder, liggen in twee rijen tientallen tekeningen van de klapekster uitgestald. Door de zorgvuldige symmetrie denk je, heel even, dat ze identiek zijn. Tot je net iets beter kijkt.

De bedenker van dit alles is Martin Brandsma, de gedragsbioloog en kunstenaar die zich in jarenlange studie de leefwereld van de klapekster heeft eigen gemaakt. En zich, parallel daaraan, is gaan verdiepen in andere alternatieve vormen van zowel artistieke productie als de presentatie ervan. Kom bij hem niet aan met het sinds de Romantiek gangbare concept van de individuele, als genie poserende kunstenaar met zijn allerindividueelste oeuvre. 

Die stokken hadden dus net zo goed ergens kunnen staan, of in een andere volgorde. Soms verplaatst Brandsma er eentje, stiekem, om te kijken hoe het uitpakt.

Oussama Tabti, Homo Cardualis. foto ZOUT magazine

Martin Brandsma (Wolvega, 1972) is zich in de loop der jaren zo gaan vereenzelvigen met de klapekster, dat hij de mysterieuze, roofdierachtige zangvogel is gaan zien als samenwerkingspartner in zijn kunstenaarspraktijk. De eksters die hij observeert, beschrijft en tekent fungeren als assistenten én hoofdrolspelers – zoals in de expositie Dit is de grens in Buitenplaats Kasteel Wijlre. In de woorden van directeur Xander Karskens, die de tentoonstelling samenstelde: ‘Brandsma’s aandacht voor samenwerking en uitwisseling met niet-menselijke levens zoals de klapekster zorgt ervoor dat het dualisme natuur-cultuur in ons westerse denken wordt opengebroken en we ons duurzamere en inclusievere vormen van samenleven kunnen voorstellen.’

Dat omdenken is ook het thema van die andere presentatie over vogels in Buitenplaats Kasteel Wijlre, Spark Birds & the Loneliness of Species. In deze groepstentoonstelling, in het deels onder het maaiveld van de kasteeltuin liggende paviljoen Hedge House, citeert Karskens de Amerikaanse schrijver Jonathan Franzen die zei dat het juist de vogels zijn die ‘met hun radicale anders-zijn en onverschillige houding jegens de mens ons fijntjes laten weten dat we niet de maat van alle dingen zijn.’

Het is de tweede groepstentoonstelling sinds Karskens’ aantreden in de zomer van 2022 over de relatie tussen mens en natuur. Een van de blikvangers in het Hedge House is de wandvullende installatie Homo Cardualis van de Algerijnse kunstenaar Oussama Tabti (1988), over de relatie tussen mens en putter, de vinkensoort die het vermogen heeft om menselijk gedrag te imiteren. In 32 lege vogelkooien hangen luidsprekertjes die het gezang van de vaak in gevangenschap levende putters laten horen. De geluiden zijn afkomstig van professionele ‘vogelzangers’ die het geluid van de putter, symbool van liefde en vrijheid, perfect kunnen imiteren.

Martin Brandsma, Dit is de grens. T/m 03.12. Spark Birds & the Loneliness of Species. T/m 03.12 in Buitenplaats Kasteel Wijlre/Hedge House. kasteelwijlre.nl