Kunststroom Roerdalen gaat verder dan de gebruikelijke kunstroute. Het achterland reikt tot diep in Duitsland, en fietsend van kasteel naar kerk naar landgoed opent zich een vrijwel onontdekt cultuurlandschap. “Als Gelre en Gulik indertijd beter met elkaar overweg hadden gekund, was er hier een eigen staat ontstaan.”

Dat we niet denken dat de Kunstroom Roerdalen zomaar een kunstroute is, zoals die elke zomer her en der worden gehouden, geeft Henk Verbeek alvast een schot voor de boeg. Een kunstroute, dat zijn “spijkers in de muur, schilderijen eraan, en ter afwisseling hier en daar wat beelden.”

In 2007 werd de eerste Kunststroom Roerdalen gehouden, gestimuleerd door de gemeente die dat jaar op 1 januari het levenslicht zag. Roerdalen, een Midden-Limburgse fusiegemeente met zes dorpskernen en acht buurtschappen, diende op de kaart gezet te worden – een in dit geval bijna letterlijk te nemen cliché. In dat eerste jaar, Verbeek geeft het schoorvoetend toe, was het niet veel meer dan zo’n vermaledijde kunstroute, zo’n rozenkrans van schilderwerken en beelden. Met alweer de zevende editie in het vooruitzicht is die herinnering vrijwel verdrongen, want de ambities liegen er niet om, in Roerdalen. Om die reden was het

lange tijd onzeker of deze jaargang nog wel door zou gaan. Er was, waar hoorden we dit eerder, geen geld.

Vanuit de gemeente was nog weinig animo om het initiatief te steunen, het cultuurbeleid is er vrijwel stilgevallen. Uiteindelijk kwam het, na een stevige lobby, afgelopen voorjaar toch nog goed, legt Jan Geraedts uit, al was het op de valreep. “We hebben voor twee jaar subsidie gekregen, op voorwaarde dat we een stichting werden. Dat is gebeurd. Vanuit die stichting streven we ernaar de verstandhouding tussen de mensen aan de Roer over de (taal)grenzen heen door middel van hun gemeenschappelijke kunst en cultuurgeschiedenis te verbinden.”

Henk Verbeek (69) en Jan Geraedts (60) zijn vanaf de start in 2007 betrokken bij de Kunststroom, net als een harde kern van vrijwilligers. Verbeek vanuit zijn verleden als kunstenaar en docent aan kunstacademies, Geraedts als voormalig wethouder cultuur in Roerdalen. Na zijn pensionering heeft Verbeek zich toegelegd op het in cultuurhistorische zin ontsluiten van het stroomgebied van de Roer, zeg maar het Duitse achterland van Roerdalen. Tussen Monschau en Roermond, waar de Roer uitstroomt in de Maas, liggen er geen twee stenen op elkaar waar hij geen weet van heeft. Die kennis heeft hij bijeengebracht in een boek over het Land van de Roer, grofweg het middeleeuwse hertogdom Gulik. Een geopolitiek en militair belangrijk gebied, zo blijkt uit het boek. “Als de hertogen van Gulik en die van het noordelijker gelegen Gelre beter met elkaar overweg hadden gekund”, is de overtuiging van Verbeek, “was er tussen Maas en Rijn indertijd een onafhankelijke staat ontstaan.”

Het boek behandelt de geschiedenis van het gebied vanaf de prehistorie tot nu. “Zonder de pretentie van volledigheid”, zegt Verbeek er voorzichtigheidshalve bij. “En het is ook geen wetenschap.” Geraedts: “Het boek moet mensen uitdagen, uitnodigen om zelf op ontdekkingstocht te gaan door de kunst- en cultuurgschiedenis in het Land aan de Roer.” Het tweetalige Land aan de Roer. Gezoend door de muzen, en vertrapt door Mars wordt op 13 september, bij de opening van de Kunststroom Roerdalen, gepresenteerd. Waarmee voor een deel al wordt verklaard waarom de manifestatie méér is dan een doorsnee kunstroute. De werken van de circa veertig geselecteerde kunstenaars worden getoond in kastelen, kerken en landgoederen – de streek is er rijkelijk van voorzien – , de kunstenaars zijn afkomstig uit het stroomgebied van de Roer, inclusief de zijrivieren Wurm, Inde en Urft. De Duitse inbreng is vrijwel even groot als de Nederlandse. Ook literatuur en muziek maken deel uit van het programma.

Tot zover het arcadische landschap van de muzen. Maar hoe zit het dan met de andere kant van de medaille, het door oorlogsgod Mars eeuwenlang vertrapte gebied tussen Maas en Rijn? Vanaf 843, toen het rijk van Karel de Grote in drieën werd gesplitst, maakte het hertogdom Gulik deel uit van het snel uit elkaar vallende Middenrijk, meer dan duizend jaar betwist gebied tussen Franse en Duitse koningskinderen. Met grote regelmaat werden er oorlogen uitgevochten, met alle wreedheden die daarmee gepaard gingen. Verbeek: “En wie waren er elke keer de dupe van de conflicten tussen de hoge heren? De kleine man, de burgers in de stad, de boeren op het platteland.” Mars heeft behoorlijk huisgehouden in het land van de Roer.

Verbeek heeft tot in detail weet van alle gruweldaden die er plaatshadden, maar spreekt liever van de erfenis die de muzen achterlieten. Het kost hem geen moeite de kroonjuwelen uit het cultuur-historisch erfgoed in het gebied op te noemen. De meest verrassende vondst tijdens zijn onderzoek voor het boek noemt hij het klooster in Steinfeld, “een Romaanse kerk met een barok klooster eromheen. Zó fantastisch, ook zoals het daar ligt, in de natuur van de Noordelijke Eifel.” Even later vult hij zichzelf aan: “Ik vergeet de laat-middeleeuwse Martinuskirche in Barmen, bij Jülich. Een van oorsprong romaans kerkje, waarvan de robuuste romaanse westtoren nog behouden is. Het bevat gotische gewelfschilderingen, een apostelbalk uit 1545, de enige in het hele Rijnland, een rococo preekstoel, een laatgotisch Antwerps retabel uit 1520 en een barok altaar.” Even later schudt hij opnieuw aan zijn mouw: “Wat ik niet mag vergeten: de Frankische stenen kerkjes van meer dan duizend jaar oud met primitief metselwerk. Van vrijwel al die kerken kun je zeggen dat er eerst een Romeins cultusgebouw heeft gestaan.”

Niet al deze monumenten maken deel uit van Kunststroom Roerdalen, sommige zijn ook simpelweg te ver weg. De route van het tweedaags evenement is compact genoeg om per fiets te benaderen: er is een Kunststroom-fietsroute, die kunst, erfgoed en landschappelijke schoonheid van het gebied bij elkaar brengt. Verder is de poot van de cultuureducatie: elk jaar gaan basisscholen in Roerdalen aan de slag met één specifieke kunstenaar. Recente voorbeelden zijn Joan Miró en Pierre Cuypers, de gerenommeerde 19e eeuwse architect, geboortig in het land van de Roer.

Een ander terugkerend onderdeel is, in de even jaren, de presentatie van het werk van een overleden kunstenaar uit het Roergebied, zoals Jan van Helden, Frans Lommen en Horst-Peter Trampert. Waarom steeds een dode kunstenaar, en niet een nog levende? Jan Geraedts: “Op deze manier willen we ze aan de vergetelheid onttrekken. Levende kunstenaars kunnen zichzelf promoten.”

Kunststroom Roerdalen. Op 14 en 15 september op diverse locaties in Roerdalen en Wassemberg (D.).

Tijdens de opening op 13 september wordt Land aan de Roer. Gezoend door de muzen, en vertrapt door Mars van Henk Verbeek gepresenteerd. www.kunststroomroerdalen.nl