Global village? Ok, maar waar woont de kunstenaar...?

bij het Huis voor de Kunsten en curator van de tentoonstelling met die titel. Bouwmans: “Plaatsbepaling schijnt het meest voorkomende onderwerp te zijn van gesprekken door de mobiele telefoon. Hoe vaak hoor je mensen niet zeggen: ‘Waar zit je?’, of: ‘Ik ben nu daar-en-daar’?! Dat is een rare tegenstelling. Het mobieltje is een van de symbolen van de huidige samenleving, van netwerken tussen mensen die niet aan plaats gebonden zijn, van bereikbaarheid-waar-je-ook-bent. Tegelijkertijd willen we kennelijk nog steeds van elkaar weten waar we ons bevinden. De plek waar je zit blijft belangrijk. Die spanning tussen local en global is de achtergrond van Glocal Affairs.” In de jaren tachtig vonden in Maastricht drie tentoonstellingen plaats onder de titel Trajecta. Ze waren bedoeld om een overzicht te geven van de ‘Limburgse kunst’ op dat moment. Achteraf moet je er een beetje om lachen. Historisch gezien is Limburg een toevallig samenraapsel van gebieden die niet zo heel lang geleden zowel staatkundig als cultureel meer te maken hadden met centra als Brussel, Luik en Keulen dan met elkaar. En vooruitkijkend – misschien wel vanuit de ervaringen van de jaren tachtig – twijfelt niemand eraan dat dit gebied steeds meer deel gaat uitmaken van Europese en mondiale netwerken. Het concept achter de Trajecta’s was dus achterhaald. Hoe kun je van ‘Limburgse kunst’ spreken als de wereld een dorp aan het worden is? De enige periode waarin sprake zou kunnen zijn van een min of meer herkenbare ‘Limburgse kunst is het einde van de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw, de dagen van Pierre Cuypers, Henri Jonas en Joep Nicolas. Toch wilde de provincie Limburg opnieuw een regionale kunstmanifestatie. Maar de tijden zijn veranderd. De globalisering heeft tegenkrachten losgemaakt die verder reiken dan wegblokkades door Franse boeren en straatgevechten tijdens G8-bijeenkomsten. Er is een hernieuwde zoektocht naar regionale authenticiteit, producenten van streekproducten kunnen amper aan de vraag voldoen, mensen blijken er zowel een Europese, een Nederlandse, een Sittardse of een Arcense identiteit op na te kunnen houden. En ze blijven elkaar door de mobiel vertellen waar ze zijn. De herleving van de Trajecta-gedachte past in dat beeld. In Utrecht toonde ‘De Nieuwe Salon’ dit voorjaar kunst uit de provincie. Jean Boumans haalt met instemming van wie? de Engelse curator en kunstcriticus Claire Doherty aan, die vaststelde dat biënnales en andere grote kunstevenementen tegenwoordig meer over city branding gaan dan over kunst. Cultuurpolitieke bedoelingen worden ook bij Glocal Affairs niet onder stoelen of banken gestoken. De manifestatie dient uitdrukkelijk om Limburg op de kaart te zetten met het oog op de Maastrichtse kandidatuur voor Europese Culturele Hoofdstad in 2018. Utrecht heeft, zoals bekend, soortgelijke ambities. Met ‘De Nieuwe Salon’ in het midden en Glocal Affairs in het zuiden van het land is de concurrentie in alle hevigheid losgebarsten. Toch wil Glocal Affairs meer zijn dan een etalage van kunst uit Limburg. Bouwmans: “We willen niet alleen een overzicht geven, maar ook aanhaken bij de actualiteit. Bijna alle kunstenaars in de tentoonstelling hebben een bepaalde band met de regio. Ze wonen en werken er of zijn er geboren. Veel kunstenaars doen daar helemaal niets mee. Ze zijn hun eigen weg gegaan en hebben hun collega’s en geestverwanten over de hele wereld. Ze zijn wel degelijk onderdeel van kleinere sociale netwerken, maar die hebben niets te maken met de plaats waar ze vandaan komen. Het zijn virtuele gemeenschappen. In die zin maakt het niets uit of je je in New York, in Berlijn, in Peking of in Maastricht bevindt. De wereldwijde oriëntatie overheerst. Ik heb er wel eens over gedacht een tentoonstelling te organiseren van kunstenaars die in 1960 zijn geboren, mijn eigen geboortejaar. Dat is een even willekeurig criterium. Die willekeur en die diversiteit wil ik laten zien met Glocal Affairs.” Aan de andere kant zijn er ook kunstenaars die wél bezig zijn met de plaats waar ze zich bevinden. Vaak gaat het daarbij niet om de plek zelf, maar om maatschappelijke betrokkenheid. Ze gebruiken het lokale om meer algemene uitspraken te doen, bijvoorbeeld over identiteit of over de verhouding tussen lokale en mondiale cultuur. Glocal Affairs is niet echt een thematische tentoonstelling over beeldende kunst in het spanningsveld van local en global. In dat geval zou je tien, twaalf kunstenaars selecteren en het thema helemaal uitdiepen. Glocal Affairs, met 101 deelnemende kunstenaars, biedt de mogelijkheid het onderwerp in de breedte te verkennen.” “Elke stellingneming ten opzichte van cultuur is politiek”, merkt deelnemer Geert Mul elders in deze bijlage op. In het geval van Glocal Affairs is het inderdaad niet moeilijk politieke boodschappen of op zijn minst politieke implicaties aan te wijzen. Geert Mul zelf stelt door middel van voortdurend wisselende combinaties van foto’s uit Heerlen en beelden uit andere delen van de wereld onze ideeën over ‘lokaal’ en ‘authentiek’ aan de orde. Hans van den Ban maakte opnamen van mensen in verschillende wijken in Maastricht die hun kinderen binnenroepen en bracht deze samen in een geluidssculptuur van ongeveer acht minuten. De namen en de verschillende tongvallen van Maastrichtenaren, ‘Hollanders’ en immigranten geven, zoals hij het zelf uitdrukt, “een sociale scan van de stad”. Intussen zijn Geert Wilders en Rita Verdonk alleen trots op Nederland en denken er het hunne van. De bijdrage van de Raeven-tweeling keert in zekere zin terug naar de boodschap van de anti-globalisten van het eerste uur: ze laten zien hoe de wens om te voldoen aan het westerse schoonheidsideaal leidt tot uiterst pijnlijke ingrepen bij Chinese meisjes. Ongeveer tweederde van Glocal Affairs is te zien in de Timmerfabriek in Maastricht, de rest is verspreid over Venray, Venlo, Roermond, Heerlen, Aken en Luik. “Het is belangrijk dat het meer is dan alleen Maastricht en zelfs meer dan alleen Nederlands Limburg”, benadrukt Boumans. “Het gaat om het cultuurgebied waar we deel van uitmaken. Er doen ook Vlaamse, Waalse en Duitse kunstenaars mee.” Een groot aantal van de deelnemende kunstenaars maakte speciaal voor de tentoonstelling nieuw werk. Boumans: “In veel gevallen zijn dat installaties waarin de grenzen tussen schilderkunst, beeldhouwkunst en andere media zijn verdwenen. Dat is een verschil met de Trajecta-exposities uit de jaren tachtig. Toen overheersten de traditionele disciplines schilderen en beeldhouwen. Veel van die installaties zijn speciaal voor een bepaalde locatie gemaakt: een contextualiteit die weer een extra invulling geeft aan het begrip local.” Glocal Affairs – Where are you. Van 2 t/m 30 november in de Timmerfabriek in Maastricht en op diverse locaties in Limburg en de Euregio. Zie www.glocalaffairs.eu.