Een van de belangrijkste tentoonstellingen die LEX TER BRAAK in 2023 zag, was die van Nan Goldin. ‘Het is een wonder hoe ze het broze licht naar haar hand weet te zetten, de mensen zo nabij is en ze tegelijk in hun waardigheid laat.’
Het is in zekere zin de tragiek van een tentoonstelling dat die zich maar voor zeer korte tijd kan ontvouwen om vervolgens weer snel dicht te klappen, vaak voorgoed. In het gunstigste geval worden haar eigenheid en betekenis de inzet van een armoedig memory-spel. Weet je nog dat…
Van sommige tentoonstellingen zou je willen dat ze lang bleven staan, zo lang als de vaste opstelling van een museum of een kathedraal. Of dat ze in cycli terugkeren zodat je hun betekenis steeds opnieuw kunt bepalen. Een boek heeft als grote kracht dat het blijft, je kan het steeds opnieuw ter hand nemen, lezen, doorbladeren, maar een tentoonstelling is gedoemd te verdwijnen. Foto’s helpen daar nauwelijks tegen, zij zijn niet meer dan fletse afschaduwingen die het teloorgaan alleen maar onderstrepen.
Het is waar dat het werk van de kunstenaar blijft, maar een goede tentoonstelling weet er het beste uit te halen. Zij heeft het vermogen het werk tot leven te brengen, visie en samenhang zichtbaar te maken. De vijf tentoonstellingen deden dat naar mijn idee elk op hun eigen manier en dat is een van de redenen dat ik ze niet zal vergeten.
Dat komt ook doordat ze voorbeeldig zijn in de zin van inrichting en presentatie en vooral in wat ze aan de orde stellen. Ik vond ze aangrijpend, universeel in hun betekenis en rijk aan beeldend vermogen. De volgorde waarin ik ze noem is geen rangorde maar een temporele orde: Ik zak af in de tijd en begin met de tentoonstelling die ik het laatst gezien heb.
‘Van sommige tentoonstellingen zou je willen dat ze in cycli terugkeren zodat je hun betekenis steeds opnieuw kunt bepalen’
In search of Humanity (nog tot 3 maart te zien in de Kunsthal in Rotterdam) biedt een overzicht van Ai Weiwei’s indrukwekkende oeuvre. Als zoon van een dissidente dichter en zelf activist weet hij de repressie van de Chinese staat steeds opnieuw te weerstaan en het werk te maken dat daar de uitkomst van is. Op video’s is te zien hoe autonoom Ai Weiwei als mens en kunstenaar zijn gang gaat; hij laat zich niet intimideren, en dat is in de beeldende vrijheid en ruimte van zijn werk terug te zien. Precies, vindingrijk en onvoorwaardelijk laat hij in zijn werk zien wat er speelt, in een beeldtaal die deels teruggrijpt op Marcel Duchamp en fluxus. Hij geeft daar zijn eigen inhoud en vorm aan, al naargelang de omstandigheden en zijn onderzoek naar maatschappelijke vragen en antwoorden. De politieke zwaarte weet hij te vertalen in heldere beelden die rijk zijn aan verwijzingen naar de oosterse en westerse kunst, in wier tradities hij zich lijkt te plaatsen. Een van de vele hoogtepunten is Snake Ceiling (2008). Het maakt deel uit van de indrukwekkende Sichuan Earthquake-werken, zijn zoektocht naar de slachtoffers van deze aardbeving. Gedwarsboomd door de autoriteiten achterhaalde hij in de loop van twee jaar het aantal en de namen van de schoolkinderen die in 2008 waren omgekomen: 5197 kinderen. Om te voorkomen dat zij ‘vergeten’ zouden worden, maakte hij een lange lijst van hun namen, geboortejaar en schoolklas en toont die aan de wereld. In de tentoonstelling hangt boven dit namenmonument een slang, gemaakt van 1000 schooltassen van de omgekomen kinderen. De schaduw van de Chinese draak.
Ook This Will not End van Nan Goldin is nog te zien, t/m 23 januari in het Stedelijk Museum Amsterdam. Zelden heb ik een tentoonstelling bezocht die mij zo raakte. In de loop van de jaren heb ik haar werk gevolgd, haar fotoboeken bekeken en haar documentaire All the Beauty and the Bloodshed (2022) in de bioscoop gezien. Ik dacht het allemaal te kennen, de verslaafden, het drugsgebruik, de roes van de seks, maar dat bleek te beperkt. Het kan ook breder: de manier waarop het Stedelijk Museum en Goldin haar werk nu presenteren, geven het, wat mij betreft, een overtreffende inhoud. Het is het beeld van onze eigentijdse conditon humaine geworden, van ons verlangen naar geluk, van verlossing uit onze eenzaamheid, het draagt ons besef van de kortstondigheid en het verlies van het moment, de vergeefsheid van de roes en er toch aan toegeven.
Misty and Jimmy Paulette in a taxy NYC 1991, Nan Goldin
Goldin heeft het allemaal gefotografeerd en presenteert het nu als digitale slideshows in intieme bioscoopjes in de kelder van het Stedelijk – eindelijk getransformeerd tot een goede ruimte! Speciaal gemaakte composities geven een schurende, pijnigende toon aan de korzeligheid, scherpte en droefheid van de slideshows. Het is een wonder hoe Goldin steeds het broze licht naar haar hand weet te zetten, de mensen zo nabij is en ze tegelijk in hun waardigheid laat. Haar camera omhelst het leven, verlost het van zijn tegenstrijdigheid door het in de foto voor eeuwig vast te leggen.
De afgelopen jaren is het werk van Patricia Kaersenhout steeds vaker gepresenteerd en was het elke keer weer een verrassing te zien hoe gevarieerd en rijk dat is. In haar overzichtstentoonstelling Visions of Possibilities in het Bonnefanten in Maastricht kwam dat bij elkaar: de tekeningen, textielwerken, installaties en videowerken liepen in elkaar over en bekrachtigden haar activisme. Afro-Nederlands, feministisch en observerend onderzoekt zij de slavernijgeschiedenis en het koloniale verleden van Nederland. In krachtige werken toont zij de noodzaak van een andere kijk op de canon en de geschiedenis meer dan overtuigend aan. Het is haar gave om beeldende kunst en activisme zo te verbinden dat beide sterker worden.
Een hoogtepunt in de bijzondere tentoonstelling Time Changes Everything van Ragnar Kjartansson in De Pont Museum in Tilburg was de ruim zes uur durende video met The National. Kjartansson had de Amerikaanse band zover gekregen om uren achtereen hun nummer Sorrow te spelen. Een uitputtingsslag die hun gezongen zorg overdroeg aan de luisterende kijker die voelde hoe de bandleden in hun eindeloze herhaling verkruimelden en toch volhielden. Inderdaad A Lot of Sorrow – zoals de video heet.
In de Bourse du Commerce in Parijs zag ik de groepstentoonstelling Before the Storm rond het thema klimaat. Hoogtepunt was een nieuw werk van Dahn Vo waarin het hem lukte om ruimte, klimaat, urgentie en kunst naar een hoger plan te tillen.
Lex ter Braak is kunstenaar en schrijver. Hij was tot 2018 directeur van de postacademische Jan van Eyck Academie in Maastricht.
