Halina Reijn en de eindigheid der liefde

geloof je het eigenlijk niet. Dat er in werkelijkheid niemand aan de andere kant van de lijn aan het woord is. Dat geen souffleur haar zachtjes van repliek dient. Zo perfect is haar timing, zo geloofwaardig de vertwijfelde pauzes tussen haar vragen en antwoorden, zo minutieus de tempowisselingen in gespreksritme. In La voix humaine (‘de menselijke stem’), de beroemde toneelmonoloog van Jean Cocteau uit 1927, speelt Halina Reijn een vrouw die voor de laatste keer belt met haar ex-geliefde. Enkele dagen eerder verbrak hij hun relatie. Hoe langer het gesprek duurt, hoe meer haar waardigheid vergruist. We zien haar achter een glazen raam, in een lege kamer, met iPod en telefoon onder handbereik. Eerst houdt ze zich groot: ze verdoezelt hoe slecht ze zich voelt. Langzaam wordt de asymmetrie van de verhouding ondraaglijk. Met een onuitgesproken maar voelbaar noodlot als slot. Reijn: “Het stuk gaat over liefde, maar vooral over het niet kunnen leven met het einde ervan.” In het script staan puntjes wanneer de man aan het woord is. Tijdens de repetities heeft Van Hove met potlood denkbeeldige antwoorden ingevuld. Reijn: “Ik had de neiging alsmaar door te praten aan de telefoon. Ivo heeft met stopwatch uitgerekend hoe lang het duurt wanneer iemand vraagt hoe het met je gaat of hoe laat het is. Die stiltes moest ik durven laten vallen. In het begin stierf ik duizend doden, vond ik die pauzes gênant. Daarom heeft Ivo tijdens de repetities de man door de hoorn gespeeld. Nu zitten tekst en ritme als muziek in mijn hoofd.” La voix humaine is hogeschoolwerk: elk woord moet een bepaalde kleur krijgen, hoogte en gevoel, elke stilte de juiste timing. Alle overgangen moeten zuiver zijn. Reijn doet dit zo vanzelfsprekend dat het haast een echt privégesprek lijkt. Nog voor de Nederlandse première had ze al een prijs te pakken: eind mei werd ze tijdens het Poolse Theatre Festival KONTAKT als beste actrice. Meestal wordt La voix humaine gespeeld door een oudere actrice van minimaal veertig. Cocteau schreef het stuk voor de 43-jarige Française Berthe Bovy. Roberto Rosselini verfilmde het script met een angstige Anna Magnani (40) op een opopgemaakt bed. De subtekst zou suggereren dat de verlaten vrouw ook erotisch zou zijn uitgerangeerd. Halina Reijn (1975) bewijst het tegenovergestelde. Ze is zover bekend de jongste actrice die het stuk speelt. “Het was puur toeval maar het hielp dat ik kort daarvoor hetzelfde had meegemaakt als de vrouw in de voorstelling. Ik zat ook met een liefde waarvan ik het eind niet wilde accepteren. Ik sprak op toneel zinnen uit die ik zelf tegen mijn ex had uitgesproken. Ik ging ook over mijn grenzen heen. Bleef zuigen. Met ‘Liefje…’ weer een nieuw onderwerp aansnijden, om niet te hoeven ophangen.” De solo heeft haar geholpen in haar liefdesverdriet. “Toneelspelen is voor mij altijd een grote therapie. Mijn zus vroeg of het niet heftig voelde om het iedere avond zo dichtbij te laten komen. Ik wil het juist hyperrealistisch spelen. Elke avond moet ik die tunnel in, keer op keer. Daardoor kan ik het rauw houden. Ik ben geen vormactrice. Ik speel altijd recht uit het hart.” De kracht van het stuk schuilt volgens Reijn in de herkenbaarheid. En gedeelde herkenning biedt altijd troost, weet ze uit emotionele reacties na afloop. “Aan het openhartig commentaar merk ik dat er nog steeds een taboe rust op hoe mensen elkaar met manipulatie proberen vast te houden.” La voix humaine zou ook kritiek geven op de telefoon, een apparaat voor lafbekken om het op afstand uit te maken. Vormgever Jan Versweyveld heeft de enscenering nauwelijks gemoderniseerd. De telefoniste die doorverbindt, doet dat nog steeds. Reijn: “Het gebeurt nu ook wel eens dat je een wisselgesprek hebt op de lijn, storende geluiden of misverstanden door kruisende sms-jes. Bovendien: het blijft theater, een abstraherende kunstvorm. Waar het om gaat is dat apparaten tussen mensen in gaan staan.” Haar eigen iPod ligt er wel, met zelfgekozen passende muziek zoals Single Ladies (Put a Ring on It) van Beyoncé. Het ding biedt houvast en rust in deze emotionele achtbaan. “Mijn speelstijl is gretig: ik geef me altijd volledig over, en dat is uitputtend. Als een regisseur bij de eerste repetitie tegen mij zegt dat ik verdriet heb, rollen de tranen al over mijn wangen.” Daarom ook vindt ze twaalf maanden toneelspelen per jaar te zwaar. Te meer daar ze vaak heftige rollen speelt. Zoals recent Nadia in Rocco en zijn broers, een sterke, bijna dierlijke vrouw, die door een van de broers wordt verkracht. Speel dat maar eens, avond aan avond op het toneel, met live publiek erbij. “Dat is anders dan film acteren. Daar heb je na de opnames geen omkijken meer naar.” Niet dat ze het toneel zou willen ruilen voor Hollywood. Natuurlijk, die aandacht is leuk. Vorig seizoen stond ze volop in schijnwerpers tijdens de première van de blockbuster Valkyrie, met haar vriendin Carice van Houten aan de arm van ster Tom Cruise. Maar vier jaar geleden maakte ze ook mee hoe eenzaam het daar in Los Angeles eraan toe kan gaan. “Gru-we-lijk”, vond ze de mensonterende jacht op rollen. “Ik werd zo depressief en verdrietig van dat gedoe. Alles draait om geld en buitenkant. Je ziet zoveel triestheid: opgeblazen tieten, strakgetrokken koppen, acteurs aan de coke en drank.” Sindsdien weet ze: haar hart ligt bij theater. Filmopnamen maakt ze ondergeschikt aan tournees. “Na Valkyrie heb ik veel aanbiedingen afgeslagen. Filmproducenten snapten daar niets van. Ze zeiden: “Je hebt toch zeker een understudy in het theater.” Ze werkt nu aan een filmscript van haar boek Prinsesje Nooitgenoeg in de hoop subsidie te krijgen om het zelf te regisseren. “Schrijven is evenzeer therapeutisch. Het dwingt mij rust te nemen, de motor tot stilstand te brengen.” Ze is inmiddels minder ambitieus geworden, haar ego komt tot rust. “Als ik schrijf, voel ik letterlijk mijn hartslag zakken. Het biedt ruimte voor verdieping.” De tijd van ’s nachts een film draaien, overdag repeteren en ’s avonds een try-out in het theater, is voorbij. Haar carrière ging misschien wel te rap, nadat ze door Theu Boermans in het tweede jaar van de Toneelacademie Maastricht werd geplukt en direct werd geprezen voor haar eerst grote rol als Ophelia in Hamlet. Haar hippie-ouders hebben haar in een kunstenaarsdorp in Groningen meer zelfvertrouwen dan verantwoordelijkheidsgevoel gegeven. Veel idealen, weinig structuur. Nog steeds heeft ze een neiging tot tegendraadsheid: dure merkkleding uit de P.C. Hooftstraat als wraak voor alternatieve hippiekleren. Praktisch toegerust is ze niet. Maar zonder die opvoeding was ze nooit actrice geworden. “In mijn werk ben ik supergedisciplineerd.” In het voorjaar speelt ze de hoofdrol Isabelle in de gelijknamige boekverfilming van Tessa de Loo. Ook is ze gevraagd in een Duitse film een moeder te spelen van de jongste van vijf Joodse wonderkinderen. En ja, ze heeft een nieuwe liefde, iemand achter de schermen. “Ik ben erg verliefd. Ik baad nu weer in de angst en onzekerheden die horen bij pril geluk.” La voix humaine, theatersolo van Halina Reijn (Toneelgroep Amsterdam), op 20/10 in Theater aan het Vrijthof Maastricht. Aanvang 20.00 uur. Met inleiding (19.15 uur) door Willemijn Barelds. Eind oktober verschijnt van Halina Reijn Doen alsof ik iemand anders ben, haar verzamelde dagboekcolumns. Halina Reijn: “Ik ben geen vormactrice. Ik speel altijd recht uit het hart.” foto Toneelgroep Amsterdam