Liefhebbers van eigentijdse kunst gaan interessante tijden tegemoet. Musea in Venlo, Roermond, Sittard en Maastricht zijn druk in de weer met uitbreiding en nieuwbouw. In totaal zal er voor zo’n 55 miljoen euro worden geïnvesteerd. “Na wat er nu in Amsterdam aan de hand is, is het bordje ‘wegens verbouwing gesloten’ voor een museum geen optie meer.”
‘Misschien kan ik nog de slingers ophangen’
Uitbreidingen en nieuwbouw van musea moeten eind maken aan ‘eindeloze gepuzzel’
Hij had het er rond de oplevering, begin jaren negentig, nog met architect Aldo Rossi over gehad, zegt Bonnefanten-directeur Alexander van Grevenstein. Ooit zouden de twee binnentuinen van het Maastrichtse museum moeten worden overkapt. De uitbreiding zou vooral van glas zijn, in de vorm van twee reusachtige oranjerieën, met de functie van Schaulager: depot en toonzaal in één. Zo zouden grote delen van de collectie permanent getoond kunnen worden. Maar Rossi verongelukte in 1997; het idee werd nooit verder uitgewerkt.
In 2005, tien jaar na de opening van de Bonnefanten-nieuwbouw, gooide Van Grevenstein het balletje over de museum-uitbreiding voor het eerst publiekelijk op – waarbij hij ‘vergat’ zijn bestuur in te lichten. Zo werd de uitbreiding alsnog een thema, al viel het Schaulager-plan van de drie verdiepingen hoge oranjerie in de binnentuinen snel af. Te duur, te pretentieus? Van Grevenstein houdt het op bouwkundige redenen: “We hebben er niet voor gekozen omdat het dan een soort namaak-Rossi zou worden. Het had teveel consequenties voor het gebouw, dat willen we graag intact houden.”
Hoe het zij, het momentum voor de uitbreiding is er: Maastricht wil in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa worden, een unieke kans om de uitbreiding bespreekbaar te krijgen. En zo ging het Schaulager (Van Grevenstein spreekt nu liever van ‘zichtdepot’) als het ware ondergronds. De provincie Limburg buigt zich momenteel over een ontwerp van architect Harry Gulikers waarin de hoofdas van het museum, van de Rossi-toren tot de entree aan de Avenue Céramique, geheel wordt onderkelderd. Deze nieuwe, colonnade-achtige ruimte krijgt aan twee zijden een glazen pui. Dat kan omdat ook de binnentuinen worden uitgegraven. Zo krijgt de zaal van twee kanten daglicht.
De ingreep is even ingenieus als rigoureus; toch blijft het Bonnefanten tijdens de verbouwing open, verzekert Van Grevenstein. “Na wat er nu in Amsterdam aan de hand is, is het bordje ‘wegens verbouwing gesloten’ geen optie meer.” Misschien, zo oppert hij, kan er met bepaalde exposities worden uitgeweken naar kasteel Oud-Rekem, net over de grens in België, waar het Bonnefanten sinds kort banden mee heeft.
Een andere uitwijkmogelijkheid is het ECI-complex in Roermond – waarmee we gelijk het tweede museale nieuwbouwplan in de provincie te pakken hebben. In Roermond houdt het Stedelijk Museum op te bestaan. In het huidige onderkomen gaat voorjaar 2011 het Cuypershuis van start, rond de erfenis van architect Pierre Cuypers (1827-1921). De stadshistorische collectie verhuist naar de stedelijke bibliotheek aan de Neerstraat, terwijl de ‘poot’ design en hedendaagse kunst onderdak krijgt in het ECI-complex, een voormalige chemiefabriek aan de Roer.
Na een grootscheepse restauratie zal het complex als ECI Cultuurfabriek onderdak bieden aan het Centrum voor de Kunsten, het filmhuis Roermond, een kleine theaterzaal en, als gezegd, de collectie design en hedendaagse kunst van het Stedelijk Museum. Maar het wordt geen verzamelgebouw, bezweert conservator Ridsert Hoekstra: “De instellingen die erin komen, worden opgeheven. Subsidies verdwijnen, besturen gaan naar huis. Alleen de functies blijven behouden, onder de noemer van ECI Cultuurfabriek.”
De oppervlakte van de expositieruimte in ECI wordt 950 m2. De programmering van ‘hedendaagse kunst en design’ zal gericht zijn op (eu)regionale kunstenaars en vormgevers, de daadwerkelijke invulling staat nog in de sterren geschreven. Hoe wendbaar de Roermondse plannenmakers nog zijn, bewijst het telefoontje dat Hoekstra tijdens ons gesprek krijgt: de expositiezaal komt toch op de begane grond, en niet op de eerste verdieping, zoals eerst gepland.
Dat is goed nieuws voor Bonnefantendirecteur Van Grevenstein, die wel oren heeft naar een dependance in Roermond, maar zijn bedenkingen had bij een expositiezaal op de eerste verdieping. Mocht de samenwerking met het Bonnefanten niet rond komen, dan wordt de ruimte ingericht als kunsthal, met twee grotere exposities per jaar.
Net als in Roermond wordt ook in Sittard, in Museum Het Domein, de stadshistorische poot van het plaatselijke museum losgeweekt van de hedendaagse kunst. Na bijna vijftien jaar voldoet de vertimmerde voormalige school in de Sittardse binnenstad niet meer aan wat je van een 21e eeuws museum mag verwachten. Bovendien is het onderkomen te klein geworden, zegt directeur Peter Fransman. “Het Domein was de afgelopen jaren een tentoonstellingsmachine die nationaal en internationaal veel aandacht heeft gekregen. Daarnaast is hier een razend interessante collectie opgebouwd die een mooi tijdsbeeld geeft, maar waarvan we wegens ruimtegebrek te weinig kunnen laten zien.”
Aan het in Fransmans woorden “eindeloze gepuzzel, bijna tot op de vierkante centimeter” in Het Domein komt een eind met de voorgenomen nieuwbouw net buiten de Sittardse stadswallen, op een steenworp van het huidige museum. In het zogeheten Dobbelsteenproject verrijst daar een combinatie van een winkelcentrum, delen van Hogeschool Zuyd, de bibliotheek, Het Domein en het gelijknamige filmhuis. Het blok waar Het Domein in komt, wordt ontworpen door architect Jeanne Dekkers; eind november maakte ze haar eerste schetsen.
Dekkers is geen onbekende, eerder ontwierp ze in haar geboortestad Venlo het Limburgs Museum. Op een boogscheut daarvandaan komt een museum rond het oeuvre van de Japans-Amerikaanse kunstenaar Shinkichi Tajiri (1923-2009) die een groot deel van zijn leven in het nabije Baarlo woonde. De combinatie, in het Julianapark, met het Limburgs Museum en het Museum Van Bommel Van Dam leverde modellen op van een museumpark en een museumplein. Kosten: 30 à 35 miljoen euro.
Op verzoek van de gemeenteraad onderzocht cultuurwethouder Peter Freij (GroenLinks) de mogelijkheid om het Tajiri-museum onder te brengen in het nabijgelegen voormalige Postkantoor. Deze variant, half december gepresenteerd als Museumforum pakte met 23 miljoen euro beduidend goedkoper uit.
Een deel van die miljoenen haalt hij weg uit het plan voor de cultuurtempel Made in Venlo, die in afgeslankte vorm toch onderdak krijgt in het Nedinsco-complex in Venlo-Zuid. Of de race om het Tajiri-museum daarmee gelopen is, blijft de vraag. Freij nam vorige maand afscheid als wethouder. De pas gekozen nieuwe gemeenteraad, van rechtsere signatuur dan de vorige, zal eind dit jaar beslissen over het Museumforum.
Ook over de ondergrondse uitbreiding van het Maastrichtse Bonnefanten (1500 m2, 7,8 miljoen euro) moet het daadwerkelijke besluit nog worden genomen. Directeur Van Grevenstein neemt alvast een voorschot met de mededeling klaar te zijn voor het magische jaar 2018. “Dit plan geeft ons de mogelijkheid om grote tentoonstellingen te realiseren”, subtiel verwijzend naar de oproep van artistiek leider Guido Wevers van Maastricht Culturele Hoofdstad 2018 om tijdig te beginnen met het organiseren van een internationale block buster voor dat jaar. Mocht het feest niet doorgaan, dan is er geen man overboord, zegt Van Grevenstein. “Dan kunnen we de grote installaties in onze collecties, zoals die van Atelier van Lieshout en Imi Knoebel langer laten staan, en meer werk maken van educatie. De nieuwe ruimte is ook zeer geschikt om scholen en grote gezelschappen te ontvangen.”
Museum Het Domein in Sittard kan in de nieuwbouw beschikken over 2100 vierkante meter, waarvan 800 m2 als expositieruimte, een verdubbeling van het huidige potentieel. Kosten: 6,5 miljoen euro. Met welke expositie de opening van de nieuwbouw, voorzien in 2014, wordt gevierd, laat directeur Fransman nog in het midden. “Ik heb er echt geen wensenlijst voor klaarliggen, daarvoor zijn we teveel een museum in transitie. Onze toekomstige rol in museumland is nog in onderzoek, daar wil ik nu niet op vooruitlopen. Misschien gaan we wel van start met een overzichtsexpositie van onze collectie.”
Het vaag de plannen ook mogen zijn, het openingsfeest van de ECI Cultuurfabriek in Roermond staat gepland voor september 2012. De kosten van restauratie van het complex zijn geraamd op 18 miljoen euro. Het Bonnefanten, vlaggendrager van de Limburgse kunstmusea, hoopt de poorten van het vernieuwde museum in 2013 te kunnen openen. Het wordt dus kantje boord of Van Grevenstein, inmiddels 61, dat feestje nog als directeur zal meemaken. “Ik ben nog vier jaar bezig hier, dus als het meezit kan ik nog net de slingers ophangen.”
Plattegrond van het Bonnefantenmuseum Maastricht, met de ondergrondse uitbreiding en binnentuinen met de beelden van Sol Lewitt en Richard Serra, die ook onder het maaiveld komen. Kosten 7,8 miljoen euro.
Als alternatief voor een Museumplein en een Museumpark heeft Venlo nu een Museumforum ontwikkeld, waar ook het te renoveren voormalige Postkantoor deel van uitmaakt. Met 23 miljoen euro is deze variant beduidend goedkoper dan de twee andere modellen.
Eerste schetsen van architect Jeanne Dekkers voor de nieuwbouw van museum Het Domein in Sittard. Kosten: 6,5 miljoen.
Artist’s impression van de ECI Cultuurfabriek aan de Roer in Roermond, waar een expositieruimte van 1000 m2 komt voor design en jonge regionale kunst. Totale kosten 18 miljoen.
