Het brein als gevangenis

Nu de islamitische dreiging heeft afgedaan, komt het nieuwe gevaar – zie Ruben Terlou – uit China. Hebben we geen gevaar overgeslagen, vraagt WIDO SMEETS zich af. Een virus dat lang vóór corona ons brein heeft overgenomen. 

Elke keer als ik op televisie Ruben Terlou in of over China bezig zie, denk ik aan een debat in een universiteitszaal in Maastricht, jaren geleden alweer. Het was na de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh. We waren onze onschuld kwijtgeraakt, het islamitisch gevaar hing als een donkere deken boven het land.

Een gevaar dat ook nog eens van binnenuit kwam. De mix van tweede en derde generatie allochtonen (intussen een in onbruik geraakt begrip), aangevuld met vluchtelingen uit Islamitische landen fungeerden in die paniek als een Paard van Troje. De angst voor een machtsovername zoals beschreven in Houellebecqs Onderworpen (2015) is bijna twee decennia later nog steeds ongegrond –  maar bestaat nog steeds, zie de twintig zetels in de peilingen voor Geert Wilders.

Halverwege die collegezaal zat Sidi, een jongen uit Sittard, gekleed in een djellaba. Hij stak zijn hand op, vroeg het woord en wees op een andere dreiging. Over twintig jaar, zei hij, heeft niemand het nog over de islam. Dan hebben we het over het Chinese gevaar.

Als gezegd, van een islamitisch blok is bijna twintig jaar na dato nog niets zichtbaar. Denk is nog steeds niet meer dan een politieke splinterpartij, en ook een islamitische omroep wil maar niet van de grond komen. Dus kijken we verlekkerd naar de volgende dreiging, vakkundig in beeld gebracht door Ruben Terlou in De wereld van de Chinezen. Fijne titel ook.

Ruben Terlou (r) in de tv-serie De wereld van de Chinezen in gesprek met Meneer Liu die naar Kenia geïmmigreerd is. © VPRO

Hoe gaat zoiets? Als de voormalige baas van de wereld, de VS, is weggevallen wegens ziek, zwak en misselijk, moet er een opvolger komen. Vreemd dat aan die wetmatigheid niet wordt getwijfeld. Er waren in de geschiedenis ook periodes, dat er twee, drie of geen bazen van de wereld waren. Functioneerde prima. Hoe minder bazen, hoe beter.

Maar nee, met enige gretigheid wordt China als de nieuwe baas van de wereld voorgesteld. Een exotische, autocratische baas, perfect gecast om onze angsten op los te laten. De historische metafoor die gewicht moet geven aan die claim is de Nieuwe Zijderoute die China sinds het eind van de 20^ste eeuw aan het uitzetten is. Van die route brengt Ruben Terlou alvast vijf afslagen in beeld:  Kenia, Cambodja, Madagaskar, Servië en de VS, morgenavond in de slotuitzending.

Welk soort hegemonie de handelaren in angst voor ogen staat is me niet helemaal duidelijk.  De afhaalchinezen waren na de Ambonezen hier de eerste allochtonen. Afgezien van een incidentele uitbraak van buikloop hebben we er weinig van gemerkt.

‘Waar we bij Huawei zo huiverig voor zijn, dat ze onze digitale systemen overnemen, is al lang en breed gebeurd.’

Nee, dan de Pax Americana, die we hier hebben omarmd, in de basis terug te brengen tot het inmiddels wereldwijd aangehangen fastfood concept: we willen het hier en we willen het nu en we willen het snel. Politiek, sport, cultuur, media, roept u maar, alles wordt vermalen tot een snipperwolk van consumeren én, niet te vergeten, amuseren. Om de stemming erin te houden. We amuseren ons kapot, ook in tijden van pandemie, met virologen en epidemiologen als kijkcijferkanonnen, en streamingdiensten om stoom af te blazen. Mocht de rek er desondanks nog even uit raken, dan halen we Big Brother van stal.

De Amerikaanse droom heeft ons brein overgenomen, geen zijderoute die daar nog iets op af gaat dingen. Ook geen digitale zijderoute – daar moet Terlou zijn volgende reeks maar aan wijden. Komt ie nóg een keer in Amerika terecht. Waar we bij Huawei zo huiverig voor zijn, dat ze onze digitale systemen overnemen, is al lang en breed gebeurd. Door onze vrienden aan de Amerikaanse Westcoast. Het was een inside job. We hebben ons brein voor niks verkocht aan de Frightful Five (Amazon, Apple, Facebook, Microsoft en Google). Ze hebben het vervolgens ingericht als gevangenis waarvan we hun de sleutels hebben toegeworpen.

The frightful five.

Zo is Erich Fromms homo consumens, de eenzame mens die om zijn angsten en zijn innerlijke leegte te compenseren alleen nog consumptie nastreeft, werkelijkheid geworden. Hij is de  ideale klant voor de platformeconomie. Én een bijtertje dat zich zijn geneugten echt niet laat afnemen door zoiets onnozels als een virus. Dat ook nog eens een in een complot schuilend verzinsel is.