Palianytsia is als Scheveningen – als code, niet als plaatsnaam. Zoals het Nederlandse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog erin slaagde Duitse spionnen te ontmaskeren door ze de naam van de badplaats te laten uitspreken – dat werd dan ‘Sjeveninge’. Zo kunnen Russische infiltranten palianytsia, Oekraïens voor tarwebrood, niet uitspreken. 

Palianytsia is ook de titel van Zhanna Kadyrova’s werk in de tentoonstelling Imagine Home in het Noordbrabants Museum. Het bestaat uit geërodeerde rivierstenen die typerend zijn voor Oekraïne. Ze lijken op platte broden, vooral als ze in plakken zijn gesneden. Van de opbrengst van de ‘broden’ koopt de kunstenaar kogelvrije vesten, medicijnen, benzine en voedsel voor haar landgenoten aan het front.

Raafat Ballan, City Square, 2023

Imagine Home laat zien dat ‘thuis’ meer is dan een stapel stenen waarvan je de hypotheekakte hebt opgeborgen; het gaat om het ‘thuisgevoel’. De tentoonstellingmakers hanteren daarbij de beproefde anomaliemethode door vooral kunstenaars te selecteren die, met een verleden als vluchteling, lange tijd geen thuis hadden. Andere kunstenaars hebben ontheemding als een van hun belangrijkste thema’s.

Een aantal van hen, zoals Foundland Collective en Heidi Bucher, blijft dichtbij de architectonische hardware. De eerste vroeg Syrische asielzoekers hun huis te tekenen voor en na het uitbreken van de burgeroorlog, waarbij functies van kamers veranderen en wanden niet meer dienen om kamers te scheiden, maar om granaten tegen te houden. Bucher maakte met in latex gedrenkt textiel de laatste afgietsels van haar grootouderlijk huis: spookachtig poëtisch.

Narges Mohammadi, Passing Traces (2020). foto Io Sivertsen

Bij andere kunstenaars is ‘thuis’ veelal een mentaal construct, dat vaak de muren van de woning overstijgt. Zo borduurde Stéphanie Saadé op gordijnen uit haar ouderlijk huis de 37 routes door de stad die ze het meest gebruikte tussen 1995, het jaar dat de gordijnen werden opgehangen, en 2020, het jaar van haar vertrek uit Libanon. In de schilderijen van Raafat Ballan wordt het ergens wel of niet bij horen verbeeld door een groep mensen, genderneutraal en leeftijdsloos op een anoniem plein.

Er is veel aandacht voor de verwarring die ontheemding met zich meebrengt. Mirna Bamieh, die al een half leven op drift is, probeert er grip op te krijgen met een culinaire installatie. Ines Kooli nodigt ons uit om letterlijk te schommelen tussen hier en daar, toen en nu, terwijl op een scherm een spervuur aan twijfelende vragen verschijnt.

Het indrukwekkendste werk van de tentoonstelling zit aan het slot. Met de hulp van lokale statushouders produceerde Narges Mohammadi 700 kilo Perzische halva, een zoete lekkernij die traditioneel wordt wegegeven als aalmoes om de doden te herdenken. Hier zijn er de wanden van een verloren gegaan Afghaans huis mee nagebootst. 

Imagine Home. T/m 02.06 in het Noordbrabants Museum in Den Bosch. noordbrabanstmuseum.nl