Tweehonderdvijftig kunstenaars maakten miniatuurtjes van 10 x 15 cm. In Maastricht worden ze anoniem opgehangen en vriendelijk geprijsd aan de man gebracht. Een wrede populariteitstest voor kunstenaars, een quiz voor kenners of een loterij voor kunstspeculanten? Nee hoor. De bedoeling is dat we kijken, kijken, kijken en uiteindelijk misschien wel kunst gaan verzamelen.
In het begin van de jaren tachtig stuurde de toen al wereldberoemde schrijfster Doris Lessing een manuscript naar haar uitgever. Ze deed dat niet onder haar eigen naam maar onder het pseudoniem Jane Somers. Het manuscript werd geweigerd.
Benieuwd hoe dat zal gaan op de tentoonstelling Secret Postcards, van 17 tot en met 25 november in de Jan van Eyck Academie in Maastricht. Zo’n tweehonderdvijftig voornamelijk Nederlandse en Belgische kunstenaars doen mee. Onder hen zijn niet de minsten: Joep van Lieshout, Berend Strik, Koen Vanmechelen, Sidi El Karchi, Barbara Visser, om maar een behoorlijk willekeurige greep te doen. En dan zijn er nog minder voor de hand liggende deelnemers, zoals architect Ben van Berkel of geluidskunstenaar Paul Devens. In totaal gaat het om ongeveer vijfhonderd werken van tien bij vijftien centimeter, de grootte van een ansichtkaart, allemaal te koop voor 55 euro per stuk. Alleen… er hangen geen naamkaartjes bij. Zal er een Joep van Lieshout onverkocht blijven, of een Berend Strik? Op de laatste dag zullen we het weten, dan worden de namen bekendgemaakt.
Waar zijn we hier mee bezig, zou je je kunnen afvragen: een wrede populariteitstest voor kunstenaars, een quiz voor kenners, of misschien een loterij voor kunstspeculanten? “Nee”, zegt initiatiefneemster Adrienne Peters nadrukkelijk. “Het gaat om kijken, kijken en nog eens kijken – en dus uiteindelijk om de kunst zelf.” Omdat er geen namen worden vermeld, moeten de bezoekers op zichzelf af gaan om te beoordelen wat ze mooi vinden. Vervolgens kunnen ze de werken voor een bescheiden bedrag kopen. “Secret Postcards maakt kunst toegankelijk voor iedereen, niet alleen voor de happy few. Dat is ook een belangrijk doel van de tentoonstelling”, zegt Peters. Door de mogelijkheid werk aan te schaffen wordt de blik minder vrijblijvend en kijken bezoekers waarschijnlijk beter. En áls ze dan iets gekocht hebben, bouwen ze er een relatie mee op en gaan ze misschien naar nog meer kijken. Misschien ontwikkelen ze zich zelfs tot beginnende verzamelaars. “Dat klinkt wel idealistisch”, lacht Peters. “Maar ik hoop dat het echt zo werkt.”
Adrienne Peters, communicatie-adviseur en publicist op het gebied van kunst en cultuur, kwam op het idee van Secret Postcards door de RCA Secret-tentoonstellingen in Londen. Sinds 1994 vraagt de Royal College of Arts (RCA) jaarlijks aan haar studenten en alumni om werk op het formaat van een briefkaart te maken ten behoeve van een fonds voor jonge kunstenaars. De miniatuurtjes worden anoniem tentoongesteld en op de laatste dag voor een eenheidsprijs van enkele tientallen ponden verkocht. Geleidelijk groeiden de tentoonstellingen uit tot reusachtige evenementen. In de laatste edities deden meer dan duizend kunstenaars mee, onder wie beroemdheden als Damien Hirst en John Baldessari. Peters: “Je ziet mensen daar rondlopen met lijstjes met nummers, een beetje stiekem om anderen niet op een idee te brengen. Ik had ook zo’n lijstje gemaakt, maar was natuurlijk te laat. Mensen slapen de laatste nacht op de stoep om er als eerste bij te zijn! Toen ik aan de beurt kwam, was alles wat ik had uitgezocht al weg.”
Tentenkampen hoeven we in de stille Maastrichtse straatjes rond de Jan van Eyck Academie niet te verwachten, want bezoekers kunnen gedurende de hele tentoonstelling werk reserveren. Wie achter het net vist, krijgt dat bij de reservering te horen. Zo wordt duidelijk welk werk het meest gewild is. Toch een soort populariteitstest dus, maar dan met een andere bedoeling: de opbrengsten van Secret Postcards worden gebruikt om de kunstenaar met de meeste aanvragen een opdracht te verstrekken. Dat opdrachtwerk – en als het meezit zelfs meer dan één – zal vervolgens worden geveild. De opbrengst daarvan komt ten goede aan een volgende aflevering van Secret Postcards.
De kunstenaars krijgen op het eerste gezicht weinig terug voor deelname. Ze ontvangen geen cent voor hun bijdrage, en naamsbekendheid levert de tentoonstelling ook amper op, hun namen worden pas achteraf, op de website en in de catalogus, aan hun werk verbonden. Des te verwonderlijker dat ongeveer de helft van de vijfhonderd aangeschreven kunstenaars positief reageerde. Uit die goede respons en vooral uit de inzendingen zelf valt eigenlijk maar één conclusie te trekken: ze vinden het gewoon leuk. “Het maximum was vier werken per kunstenaar”, vertelt Peters, “maar sommigen stuurden er wel tien!”
Terwijl Adrienne Peters praat, zie ik achter haar een kast met dozen en enveloppen. Daarin zit de hele tentoonstelling. Aan het einde van ons gesprek haalt ze de dozen en enveloppen te voorschijn. Omzichtig, want ook voor mij moeten de afzenders geheim blijven. Bij wat ik te zien krijg, zitten ware pareltjes: fijne figuratieve tekeningetjes, abstracte composities, foto’s, collages met papier, stof en borduurwerk – de diversiteit is enorm. En er zijn zelfs drie-dimensionale werken: kleine bouwseltjes van karton of plastic, doosjes die je open moet doen om bij de kern te komen, intrigerende designobjecten. “Alles mocht”, zegt Peters, “zolang het maar tien centimeter lang en vijftien centimeter breed was en maximaal vijftien centimeter diep.” Het is als bladeren in een stalenboek van de Nederlandse en Belgische kunst van dit moment.
Secret Postcards. Van 17 t/m 25 november in de Jan van Eyck Academie in Maastricht. www.secretpostcards.eu