In de bus van Tilburg naar Turnhout heeft iedereen een verhaal. De getatoeëerde oer-Vlaming zonder werk, de koffieshopper die halverwege in slaap valt, de skater die hiphop luistert zonder koptelefoon, het nonnetje dat bij de karmelietessen uitstapt, de Afrikaanse dame met kind, die een uur lang in een vreemde taal zit te bellen.

Lijn 450. Grensbus, soms ook ‘drugsbus’ genoemd. Tikkie groezelig, maar never a dull moment. En dat voor 2,50 euro. Kunstschilder Jakob Smits zou zijn ogen uitkijken. Hoewel: van het hem zo geliefde woeste Kempische zand- en heidelandschap is door de eindeloze lintbebouwing vanuit de bus niets te zien. Voor zover het überhaupt nog bestaat. Het uitzicht was wel anders vanuit het Bels (trein)lijntje, dat tussen 1876 en 1973 tussen Tilburg en Turnhout liep, dwars door het Kempenland. Smits (1855-1928) heeft er vast eens ingezeten.

De neo-impressionist was zo onder de indruk van de Kempen dat hij zich in 1888 vanuit Amsterdam in het gehucht Achterbos, bij Mol, vestigde. En de ‘ongerepte’ Kempen met z’n mystieke landschappen en authentieke boerenleven volop vastlegde. Zeventien werken van hem zijn er te zien bij de expositie Zandgrond in De Warande in Turnhout, ze dienen als referentiekader voor het werk van ruim dertig hedendaagse Vlaamse kunstenaars dat thematisch aansluit bij dat van Smits.

Luc Tuymans, Vlaams dorp (1995)

Hoe precies, dat mag je als kijker zelf bepalen, maar het concept pakt goed uit en levert een zinnenprikkelend ratjetoe op: van etsen van de beroemde vrienden Fred Bervoets en Jan Decleir (molens, zie Smits!) tot vroege kleurenfoto’s uit de Kempen van pionier Fernand Naeyaert, van performer/fotograaf Ria Pacquée die plaatsneemt in een decor uit de tijd van Jakob Smits – openluchtmuseum Bokrijk – tot een beeld van Maria-in-boerka-met-dode smurf van Sven ’t Jolle. Kleurrijker wordt het niet. En dan bouwden Ilya & Emilia Kabakov ook nog een schuur met daarin een miniatuurlandschap (Grandfather’s Shed). Het roept herinneringen op aan onschuldige tijden, zelfs de geur.

Luc Tuymans prikt die plattelandsidylle maar al te graag door; van een vredig Vlaams dorpsgezicht maakt hij op het doek Vlaams dorp iets compleet unheimisch. Ook bij Helena Ceuppens gaan alarmbellen af; ze liet letterlijk zandzakken aanrukken. De jonge kunstenares groeide op in een heel ander Mol dan Smits. Door grootschalige, maar schijnbaar broodnodige zandwinning is er nog maar weinig over van het ongerepte landschap waar Smits geen genoeg van kreeg. 

Zandgrond. T/m 10.12 in De Warande in Turnhout. warande.be